125-lecia powołania do życia Gniazda TG Sokół w Zakopanem

23 listopada 2019. odbędą się uroczystości 125-lecia powołania do życia Gniazda Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w Zakopanem. Zostały one objęte Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości.

Towarzystwo Gimnastyczne Sokół to jedna z najstarszych organizacji w Zakopanem. Od zawsze spełnia ona ważną rolę integrując mieszkańców, w tym także młodzież, wokół wartości związanych z upowszechnianiem kultury fizycznej i sportu, pielęgnowaniem tradycji i kultury narodowej, patriotyzmu, odpowiedzialności obywatelskiej oraz zdrowego i aktywnego trybu życia. Także budynek kina „Sokół” przy ul. Orkana pełni w Zakopanem funkcję kulturalnego centrum i skupia wiele cennych inicjatyw, ważnych wydarzeń i koncertów. 

Program uroczystości w dniu 23 listopada:

godz. 10.00 Msza św. w Sanktuarium Najświętszej Rodziny, ul. Krupówki 1a

godz. 12.00 Odsłonięcie pomnika druha Franciszka Marduły przed budynkiem Kina Sokół, ul. Orkana 2

godz. 12.30 Uroczysta gala jubileuszowa w Kinie "Sokół", ul. Orkana 2 

Obchodom towarzyszy plenerowa wystawa archiwalnych i współczesnych fotografii dokumentujących działalność TG Sokół w Zakopanem, która w listopadzie jest prezentowana w Centrum Kultury Rodzimej w willi Czerwony Dwór, ul. Kasprusie 27.

Zakopiański „Sokół” – dawniej i dziś

Gniazdo w Zakopanem powstało w 1894 r. Jego pierwszym prezesem został lekarz i działacz społeczny Wenanty Piasecki. Hojnie wspierał je, przekazując m.in. środki finansowe, grunt pod siedzibę i boisko przy ul. Jagiellońskiej, hr. Wł. Zamoyski, który od 1882 r. był już członkiem TG „Sokół” w Krakowie. W pierwszych latach istnienia zarząd Towarzystwa tworzyli m.in. Andrzej Chramiec, Stanisław Barabasz, Leonard Zwoliński. W marcu 1905 r. podczas walnego zebrania został uchwalony statutu, w sierpniu z kolei odbył się Zlot Sokoli okręgu krakowskiego, w którym wzięło udział 29 drużyn sokolich. Poświęcono wówczas sztandar wykonany w zakładzie sztuki hafciarskiej Chlebowskiej w Krakowie. Na jednej jego stronie widniał obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, a na drugiej szary sokół w locie. Na szarfach o barwach narodowych znajdowały się napisy: „Jednością silni” i „Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Zakopanem”. W 1906 r. Towarzystwo zakupiło plac przy ul. Orkana 2, a w 1908 r. rozpoczęło budowę sokolni. W 1909 r. poświęcił ją ks. Kazimierz Kaszelewski. „Sokół” liczył wówczas 149 członków, w tym 30 umundurowanych. Wkrótce w budynku „Sokoła” rozpoczęło działalność kino prowadzone przez Franciszka Pawlicę. Pierwszy film – „Qvo vadis” – został wyświetlony 11 sierpnia 1913 r.  

W okresie I wojny światowej TG „Sokół” kontynuowało działalność narodową, włączając się m.in. w organizowanie pomocy dla walczących Legionistów. W październiku 1918 r. na zebraniu w siedzibie „Sokoła” powołano Organizację Narodową na czele z Stefanem Żeromskim, która przekształciła się w Radę Narodową i objęła tymczasową władzę w Zakopanem. Od 1923 r. prężnie działał Oddział Narciarski „Sokoła”, a jego zawodnicy reprezentowali Polskę na licznych imprezach międzynarodowych. Powstały także kolejne sekcje sportowe: lekkoatletyczna, pływacka i piłkarska. W 1929 r. ukończono budowę nowej sokolni, wykorzystywanej następnie jako sala kinowo-teatralna.

Działalność Towarzystwa została przerwana z chwilą wybuchu II wojny światowej. Niemcy przejęli kino, zniszczyli akta, bibliotekę i część sprzętu. W tym okresie zaginął także sztandar „Sokoła”. W 1942 r. do starej sokolni przeniesiona została Miejska Zawodowa Straż Pożarna. Po zakończeniu wojny podjęto próby reaktywacji Towarzystwa, władze odmówiły jednak jego rejestracji. Odebrały także należący do niego majątek. Użytkownikiem nowego budynku „Sokoła” w 1946 r. został krakowski Okręgowy Zarząd Kin. Członkowie Oddziału Narciarskiego wraz z naczelnikiem Franciszkiem Mardułą zasilili szeregi Harcerskiego Klubu Narciarskiego. 

Po przemianach politycznych w 1990 r. w Zakopanem odbyło się zebranie Zespołu Reaktywującego zainicjowane przez Wojciecha Niedziałka i Franciszka Mardułę, który został Prezesem Towarzystwa. Decyzją Komitetu ds. Młodzieży i Kultury Fizycznej Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” został wpisany do rejestru stowarzyszeń i otrzymał osobowość prawną, z kolei Sąd Wojewódzki wpisał do rejestru stowarzyszeń zakopiańskie gniazdo „Sokoła”. W 1993 r. przedstawicie zakopiańskiego „Sokoła” odzyskali budynek kina. W 1994 r. prezesem został Zbigniew Jaskier, a prezesem honorowym Franciszek Marduła. W 1995 r. miało miejsce poświęcenie nowego sztandaru zakopiańskiego „Sokoła”, którego projekt wykonał Krzysztof Jędrzejowski. Od 2007 r. prezesem Towarzystwa jest dh Stanisław Marduła, kontynuujący dzieło swojego ojca Franciszka Marduły.

Nowym pokoleniom przyszło kontynuować dzieło poprzedników, z wielkim szacunkiem do tak wspaniałej historii i tradycji, ale też z myślą, by sprostać współczesnym wyzwaniom. Jest to trudne zadanie dla organizacji korzeniami sięgającej jeszcze do XIX w., ale zakopiański przykład pokazuje, że możliwe.  

Wciąż „Sokołowi” bliskie są dawne ideały, a przywiązanie  do tradycji odzwierciedla się chociażby w zachowaniu przedwojennego munduru, udziale w narodowych uroczystościach, organizacji wspólnego śpiewania pieśni patriotycznych, czynnym włączaniu się w społeczne i kulturalne życie miasta. Towarzystwo pochwalić się może także ciekawymi przedsięwzięciami, takimi jak organizacja Zakopiańskiego Weekendu Biegowego z Sokołem. Członkowie sekcji biegowej odnoszą na tym polu liczne sportowe i organizacyjne sukcesy. Wspomnieć też trzeba o sekcji krótkofalarskiej oraz górskiej, która zajmuje się paralotniarstwem, a także z dużym powodzeniem prowadzi działalność speleologiczną i badawczą w jaskiniach tatrzańskich. Pod szyldem „Sokoła” działa także sekcja gimnastyczna „Trening Naturalny” oraz sekcja pływacka  „Fala” – utworzona z myślą o najmłodszych. Odradza się także sekcja strzelecka, narciarska i tenisa stołowego.

Odpowiedzią na wyzwania nowoczesności jest także modernizacja prowadzonego przez Towarzystwo kina „Sokół”. Dzięki współpracy z władzami miasta najpierw przeprowadzono gruntowny remont sali kinowej, wymieniono fotele, projekcja analogowa została zamieniona na cyfrową w technologii 3D. Następnym krokiem było otworzenie z Zakopanem pierwszego kina studyjnego „Kino Miejsce”, które prowadzone jest wspólnie z Zakopiańskim Centrum Kultury.

Franciszek Marduła - druh, naczelnik, prezes, prezes honorowy

Druh Franciszek Marduła całym swym długim życiem, bez względu na przeciwności życiowe, dał przykład zaangażowania w pracę i działalność społeczną. Urodził się w 1909 r. w Poroninie jako syn Józefa Marduły - „Gała” i Ludwiki z Gutów-Mostowych. Jego ojcem chrzestnym został wybitny poeta Jan Kasprowicz, naówczas mieszkający u Mardułów. Wierny rodzinnej tradycji poświęcił się stylowemu meblarstwu artystycznemu, a zamiłowanie do precyzji wykorzystał w lutnictwie.

Drugą pasją okazał się sport. Od roku 1926 należał do „Sokoła", wielokrotnie reprezentując w zawodach zakopiańskie Gniazdo. Do wybuchu wojny 14 - krotnie startował w mistrzostwach Polski w skokach narciarskich, biegach, zjeździe, we Wszechsłowiańskich Zawodach Sokolich w Czechosłowacji, a w 1939 r. w zawodach FIS w Zakopanem - w biegach na 18 i 50 km. W 1940 r. miał startować na igrzyskach olimpijskich. Poza ćwiczeniem własnej sprawności, trenował również młodzież i z tego powodu w roku 1937 został naczelnikiem zakopiańskiego Gniazda „Sokoła".

Czas wojny spędził w niewoli niemieckiej w stalagach w Muchlebergu i Elsterhorst. Po wojnie łączył twórczość lutniczą z pracą pedagogiczną w dziale lutniczym Państwowego Liceum Technik Plastycznych (późniejsze PLSP im. A. Kenara) i nowotarskim Technikum Budownictwa Instrumentów Lutniczych. W pracy pedagogicznej po mistrzowsku przekazywał swoje umiejętności młodzieży. Jego talent, skromność i zaangażowanie w pracy zaskarbiły mu szacunek i trwałą wdzięczność uczniów.

Swoją twórczość lutniczą prezentował na wielu konkursach krajowych i międzynarodowych zdobywając liczne nagrody. Spod jego rąk wyszło około 650 instrumentów.

Po wojnie, niejako z marszu, włączył się w działalność sportową - ćwiczenia i reaktywowanie zakopiańskiego Gniazda „Sokoła". W roku 1947 r. Towarzystwo Gimnastyczne zostało przez ówczesne

władze zlikwidowane w całej Polsce. Druh Franciszek podjął próbę kontynuowania pasji sportowej w Harcerskim Klubie Narciarskim, lecz po dwóch latach również patriotyczne harcerstwo zostało zlikwidowane. Kolejną sportową przystanią okazał się Akademicki Związek Sportowy. W roku 1990 wraz z seniorami zakopiańskiego „Sokoła" reaktywował Gniazdo i pełnił funkcję jego prezesa, a następnie został prezesem honorowym. Zmarł w roku 2007, wkrótce po wyborze jego syna Stanisława na prezesa Gniazda.