„Czarne na białym”

Do 1939 roku tę wojnę nazywano wielką. Objęła całe kontynenty. Zginęło wówczas tylu ludzi, ilu nie zginęło w żadnym innym konflikcie. Ale dzięki niej dokonał się także wielki postęp – nie tylko w technologii wojskowej, ale również w wielu dziedzinach nauki. Potem przyszła kolejna wojna, tej wielkiej trzeba było nadać numer, a w końcu świat o niej zapomniał, bo zdarzyły się rzeczy jeszcze straszniejsze.

 

Pozostały zdjęcia. Teka Schultza to zbiór fotografii zachowany w krakowskim Muzeum Etnograficznym. Liczy ponad tysiąc dwieście zdjęć powstałych w okresie I wojny światowej na obszarze zajętym przez wojska niemieckie po szybkim ruchu frontu wschodniego.

 

Fotografia wydaje się źródłem łatwym. W końcu wszystko jest widoczne. Ale od tego, co widać na fotografiach sprzed stu lat, dzieli nas nie tylko czas. Patrząc nieuważnie, można popełnić błąd, dać się zwieść pozorom. Tym bardziej że zdjęcia z teki nie przedstawiają trupów na polach bitew, rozpadu i ruin, zostały zrobione obok wielkich wydarzeń. Wojna schowana jest gdzieś poza kadrem i żeby ją faktycznie zobaczyć, potrzeba cierpliwości i skupienia.
Wojciech Nowicki sięga po fotografie sprzed wieku i patrząc na nie, rekonstruuje. Odbudowuje fragment po fragmencie, odkrywając przy okazji, czym była teka Schultza i jakim celom miała służyć. Próbuje też opowiedzieć i zrozumieć świat, który zniknął. W końcu fotografie to „źródło zachęty do dedukowania, spekulacji i fantazjowania”.

 

„Publikacje ostatnich lat objawiają coraz straszliwszy obraz wieloletniego wyrzynania się cywilizowanych europejskich narodów. Wojciech Nowicki w książce Tuż obok jak nikt potrafi przeniknąć na wskroś stare odbitki i dojrzeć to, co najciekawsze poza obrazem”.
Maria Poprzęcka

 

„Uwielbiam, jak Wojciech Nowicki ogląda fotografie, i kiedy o nich pisze, i gdy cierpliwie odsłania kryjące się za starymi kadrami ponure tajemnice – nierzadko pokrewne temu co W.G. Sebald (uważny przecież badacz fotografii) nazywał historią naturalną zniszczenia.
Piotr Paziński

 

Wojciech Nowicki (ur. 1968) jest pisarzem, kuratorem wystaw fotograficznych i recenzentem kulinarnym. Jego książka Dno oka. Eseje o fotografii (2010) znalazła się w finale Nagrody Literackiej Nike 2011. Wydane w 2013 roku Salki otrzymały Nagrodę Literacką Gdynia w kategorii esej. Opublikował także między innymi Odbicie (2015) oraz monografie fotograficzne: Jerzy Lewczyński. Pamięć obrazu (2012), Niepokoje Wilhelma von Blandowskiego (2013), Zofia Rydet. Zapis socjologiczny (2017). Mieszka w Krakowie.

Wojciech Nowicki, Tuż obok. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2018, s. 208. Premiera: 27 czerwca 2018. Cena: 49,90. Książka wydana wspólnie z Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie.