Zakopane to dziwne miasto. Miejsce/nie-miejsce. Dobre miejsce, żeby zorganizować tu spotkanie na taki właśnie temat. "miejsca/nie-miejsca. Nowe topografie, nowe topologie." Sesja antropologiczna. Zakopane, Willa Oksza – 30 listopada – 1 grudnia 2012. Zapraszają: Muzeum Tatrzańskie i Fundacja "Zakopiańczycy. W poszukiwaniu tożsamości”. Sesję dedykujemy Pani Teresie Jabłońskiej, długoletniej dyrektor Muzeum Tatrzańskiego.

Antropologia zawsze opowiadała o miejscach. O ich swoistości, odrębności, niepokojąco dwuznacznym (obco-swojskim) statusie. Najpierw – przedmiotem antropologicznych opisów były miejsca dalekie, egzotyczne, zamorskie; później poszerzono znacznie spektrum badawcze. Obiektami zainteresowań stały się także miejsca usytuowane bliżej własnego domu, czy znajdujące się wręcz w zasięgu bezpośredniego spojrzenia. Skrócił się dystans do „miejsc”, wyostrzył się nam wzrok. Surrealistyczna etnografia nauczyła nas egzotyzować to, co znane i opatrzone. Okazało się, że zajmujące „miejsca” są obok nas, że mieszkamy w nich, albo mijamy je, często nieświadomi ich istnienia. M i e j s c e m,  a więc przestrzenią o szczególnej potencji znaczącej, stało się zwłaszcza miasto – „miasto moje a w nim”: tor wyścigowy, burdel, peryferia (M.Leiris), rzeźnie (G.Bataille), pasaże miejskie (W.Benjamin). 

Stare topografie odeszły (częściowo) w przeszłość. Odczuwalny wzrost mobilności w wieku XX (turystyka, migracje zarobkowe, imigracje, telewizja, internet) zrelatywizował w sposób istotny pojęcie egzotyki; bywa że miejsca „bliskie” i dalekie” zmieniają swoje usytuowania geograficzne. „Obowiązująca dawniej topografia i doświadczenie podróży uległy rozsadzeniu. Już nie opuszcza się domu, ufając, że znajdzie się coś absolutnie nowego, inny czas, inną przestrzeń. Odmienność spotyka się w sąsiedniej dzielnicy, a to co znane odkrywa się na końcu świata”. (J.Clifford). Ta dez-orientacja jest żywą częścią naszego współczesnego doświadczenia. Szczególnym wynalazkiem kultury ponowoczesnej jest kategoria non-lieu, nie-miejsca – wprowadzona do obiegu antropologicznego przez Marca Augé. Nie-miejsca, to wszystkie te przestrzenie, które są antytezą domu, przestrzeni swojskiej, oswojonej; przestrzeni, w której ludzie mają imiona i nazwiska. To przestrzenie anonimowe (dworce, lotniska, supermarkety, galerie handlowe, hotele) budujące i wzmacniające poczucie wykorzenienia, wyobcowania, samotności.  

Proponujemy antropologiczną refleksję nad współczesnymi miejscami i nie-miejscami. Wbrew powyższej wykładni nie muszą to być kategorie całkowicie odrębne i rozłączne. Chcielibyśmy rozumieć je w  sposób   opisowy, raczej  d y n a m i c z n y  a nie (tylko) wartościujący. Miejsca i nie-miejsca można bowiem pojmować nieco inaczej: wprowadzając do ich rozumienia kategorie czasu i historii a tak pojęte umieszczać obok miejsc pamięci, lieux de mémoire (P.Nora). Wówczas śledzić można fascynujący proces zamiany miejsc w nie-miejsca, znikanie tych pierwszych, obumieranie, rozpad; a także, rzecz jasna, ruch odwrotny: obserwować jak dawne nie-miejsca zmieniają formy, kształty i znaczenia, jak stają się nobliwymi i znaczącymi miejscami. Jak dochodzi do nieuchronnej historycznie wymiany znaków i znaczeń, jak obydwie kategorie wzajemnie zamieniają się – nomen omen – miejscami. 

Co jest dziś – tak rozumianym – miejscem i nie-miejscem? Jakie są ich charakterystyki? Z jakich powodów dochodzi do przemiany jednych w drugie? Jakie są tego procesu konsekwencje? Jak wpisują się one w konkretne pejzaże mentalne? Jak wpływają na budowanie skomplikowanej przestrzeni tożsamości (jednostkowej i zbiorowej)? To ledwie kilka z pytań, wokół których oplata się współczesny dyskurs antropologiczny o miejscach i nie-miejscach. 

Miejsce: Galeria Sztuli XX wieku w willi Oksza, Zakopane, ul. Zamoyskiego 25

Organizatorzy: Fundacja „Zakopiańczycy. W poszukiwaniu tożsamości” i Muzeum Tatrzańskie.

Współpraca: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ, Konteksty – kwartalnik Instytutu Sztuki PAN, Wydawnictwo Czarne.

Wsparcie: Tatrzańska Agencja Rozwoju, Promocji i Kultury, Cukiernia „Samanta”. 

PROGRAM SESJI

30 listopada (piątek)          

10.30-13.00

Miasto - przerwy w zabudowie

Paweł Próchniak – Lublin: przyczynek do topologii palimpsestu

Zbigniew Benedyktowicz – Aleja Róż i okolice

Barbara Fatyga, Ludwika Malarska – W przestrzeni pamięci Wrocław się poszerza

Piotr J.Fereński – Breslau Główny. Sceny dworcowe

Beata Kopacka – Ogród zoologiczny. Osobliwość w miejskiej przestrzeni.

(dyskusja)

13.30-14.30 (przerwa obiadowa)

14.30-17.00

Peryferie, marginesy

Magdalena Zych – Działki, obrzeża krajobrazu

Monika Sznajderman – Przerwy w pamięci. Historia rodzinna

Kuba Szpilka – Mieszkać pod Tatrami

Piotr Mazik – Atlantyda z Przysłopu Miętusiego

Iwona Oliwińska – Spojrzenie turysty: Shmoolky w Dubaju?

(dyskusja)

1 grudnia (sobota)

9.00-13.00

Miejsca, ślady, rany

Projekcja filmu dokumentalnego – W niebie, pod ziemią, reż. Britta Wauer

Hubert Francuz – Słowo/obraz terytorium. Cmentarz w „Powiększeniu”

Aleksandra Janus – Miejsce po miejscu. Muzeum Żydowskie w Berlinie.

Roma Sendyka – Zrozumieć nie-miejsce pamięci (Płaszów)

(dyskusja)

13.30-14.30 (przerwa obiadowa)

14.30-17.00

Miejsca podróżne

Wojciech Michera – Po tej stronie rzęs

Magdalena Barbaruk – El lugar de la Mancha. O cervantesowej geografii

Dariusz Czaja – Decentracje. Od miasta idealnego do miasta-widma

Marta Miskowiec – Galicja. Brak miejsca, wrak miejsca

Szymon Uliasz – Muzyka i przestrzeń. Miejsca bez granic

Projekcja filmu dokumentalnego Pogłosy, powidoki, reż. Szymon Uliasz

(dyskusja)