"Zapomniane Kresy". Spisz, Orawa, Czadeckie w świadomości i działaniach Polaków 1895-1925

Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego oraz Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Nowym Targu zapraszają na promocję książki dra Jerzego M. Roszkowskiego „Zapomniane Kresy”. Spisz, Orawa, Czadeckie w świadomości i działaniach Polaków 1895-1925. Spotkanie odbędzie się 22 czerwca o godz. 17.00 w willi „Koliba” w Zakopanem przy ulicy Kościeliskiej 18.

Nowotarski Oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego wydał swoja kolejną szesnastą już publikacje naukową. Tym razem w ramach serii wydawniczej „Podhalańskie Monografie Historyczne”, opublikowano prace dra Jerzego Roszkowskiego pt. Zapomniane Kresy”:  Spisz, Orawa, Czadeckie w świadomości i działaniach Polaków 1895-1925”. 

Pierwsze spotkanie promocyjne nowej książki odbędzie się odbędzie się w piątek 22 czerwca 2012 r. o godz. 17.00 w willi „Koliba” w Zakopanem przy ulicy Kościeliskiej nr 18. Organizują wspólnie Towarzystwa Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego oraz PTH. Publikacja została dofinansowana ze środków Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. 

* * * 

Prac dra Jerzego M. Roszkowskiego jest publikacją naukową, która wypełni znacząca lukę w polskiej historiografii. Autor bowiem poświęcił swe kilkuletnie badania mało znanej, aczkolwiek znaczącej dziedzinie polskiej aktywności polityczno-społecznej i narodowej  z przełomu XIX i XX w., która skierowana była na Kresy Południowe. Przedstawione w niej zagadnienia nie doczekały się do tej pory pełnego ujęcia. Niniejsza publikacja stawia sobie zatem za cel całościowe przedstawienie tej problematyki, w jej różnorodnych powiązaniach i uwarunkowaniach. Obejmuje ona trzydziestoletni okres, niezwykle złożony i bogaty w wydarzenia, brzemienne w skutki w skali europejskiej, a nawet światowej. Prezentuje także walkę o polskość tych terenów oraz polskich patriotów - bohaterów, którzy za tę wielką sprawę narodową oddali swoje życie jak np. Józef Wiśmierski sekretarz Polskiego Komitetu Narodowego, zamordowany przez słowacką bojówkę.

Warto podkreślić, że wiele spośród podejmowanych w sprawie Kresów Południowych inicjatyw wychodziło właśnie z Zakopanego. Angażowali się w nie zarówno jego stali, jak i tymczasowi mieszkańcy. Zaliczyć do nich przede wszystkim należy: Wojciecha Brzegę, Józefa Diehla, Stanisława Eljasza-Radzikowskiego, Wacława Kraszewskiego, Franciszka Pawicę, Bronisława Piłsudskiego, Wojciecha Roja, Władysława Zamoyskiego, Mariusza Zaruskiego, Juliusza Zborowskiego i Stefana Żeromskiego. Uczestniczyły w tej działalności  tutejsze organizacje, tj.: zakopiańskie koło Towarzystwa Szkoły Ludowej, Sekcja Ludoznawcza Towarzystwa Tatrzańskiego, Gniazdo TG „Sokół” oraz Komitet Obrony Spisza, Orawy, Czadeckiego i Podhala. W celu obrony granicy tatrzańskiej została też powołana w 1919 r. Kompania Wysokogórska Brygady Podhalańskiej, która stacjonowała w Zakopanem. Tutaj odbyły się również w 1913 i 1914 r., niezwykle ważne dla propagowania zagadnień Kresów Południowych, tzw. „Dni Spisko-Orawskie”.

Monografia ta powstała w oparciu o bardzo szeroki materiał źródłowy, gromadzony przez 17 lat. Autor przeprowadził kwerendy w archiwach polskich i zagranicznych. Były to: Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie-Rembertowie, Archiwum Państwowe w Krakowie, Archiwum Metropolitalne w Krakowie, Oddziały Archiwum Państwowego w Nowym Targu i Nowym Sączu. Ponadto, Magyar Országos Levéltár w Budapeszcie, Slovenský národný archiv w Bratysławie, Štátny oblastný archiv w Bytczy, Štátny oblastný archiv w Lewoczy, Archiv Ministerstva zahraničích vĕcí w Pradze, Deržavnij arhiv Ľvivskoï oblastï we Lwowie, Archiwum Instytutu J. Piłsudskiego w Nowym Jorku. Oprócz tego wykorzystane zostały zbiory  rękopisów instytucji, jak: Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Sejmowa w Warszawie, Biblioteka Jagiellońska, Centralna Biblioteki Górska w Krakowie, Biblioteka Kórnicka, Muzeum Etnograficzne w Krakowie, Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu, Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem, a także dokumenty ze zbiorów prywatnych, zarówno polskich, jak i zagranicznych.

Publikacja zatem nie tylko wypełnia lukę w dotychczasowych badaniach polskich jak i czeskich historyków, ale także umożliwia poznanie trudnych i złożonych procesów historycznych, w tym odzyskiwanie świadomości narodowej przez mieszkańców pogranicza. Aspekt przywracania pamięci i tożsamości jest w tej pracy szalenie istotny. Dlatego publikacja ta winna trafić także do czytelnia o polskich korzeniach, mieszkającego w granicach obecnej Republiki Czeskiej i Republiki Słowackie.