Do Muzeum Tatrzańskiego po konserwacji powrócliło 56 obrazów z najstarszej, unikatowej kolekcji dawnego malarstwa na szkle

Muzeum Tatrzańskie dba o swoje zbiory prowadząc konserwację zachowawczą i profilaktyczną w ramach własnej pracowni konserwatorskiej, jak i zlecając profesjonalne prace konserwatorskie specjalistom w danych dziedzinach. W ten sposób staramy się systematycznie zabezpieczać i rewaloryzować źle zachowane fragmenty naszych najcenniejszych i najstarszych kolekcji. Wśród nich jest unikatowa w skali krajowej i europejskiej kolekcja dawnego ludowego malarstwa na szkle. Kolekcja zebrana przez największych fascynatów i pierwszych badaczy kultury ludowej na Podhalu, wzbogacana w ostatnich latach kolejnymi obiektami, liczy obecnie 462 obrazy olejne na szybach szklanych i lustrzanych, pochodzące z różnych warsztatów, z końca XVIII i I. poł. XIX w. Kilka dni temu powróciło do Muzeum 56 obrazów na szkle, odnowionych w ramach projektu: Konserwacja obrazów z kolekcji dawnego ludowego malarstwa na szkle Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.

Zakończony właśnie etap jest kontynuacją prac konserwatorskich, realizowanych w latach 2003-2008, kiedy to udało się zakonserwować 278 obrazów.

W bieżącym roku w ramach Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Kulturowego pn. Dziedzictwo kulturowe (priorytet: Wspieranie działań muzealnych) pozyskano dotację w wysokości 45 tysięcy złotych na konserwację następnych 56 obrazów. Wkład własny w wysokości niemal 21% całkowitego kosztu realizacji zadania zapewnił Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego jako organizator Muzeum Tatrzańskiego.

Zakonserwowane obrazy były w bardzo różnym stanie zachowania w zależności od jakości warsztatu, przyczyn zniszczeń i sposobu przechowywania przed pozyskaniem do Muzeum Tatrzańskiego. Ponad połowa z nich była potłuczona na kilka, a nawet kilkanaście części, a w jednym przypadku obraz był rozbity aż na ok. 300 małych kawałków. Było to prawdopodobnie pokłosie zalecenia pierwszego proboszcza zakopiańskiego ks. Józefa Stolarczyka, który „zobaczywszy malowane na szkle bohomazy, zalecił je zniszczyć. Tłuczono je więc masowo i wrzucano do potoków” (Hanna Błaszczyk Żurowska: Obrazy malowane na szkle w zbiorach Muzeum Tatrzańskiego str. 18, [w]: Katalog z wystawy w Muzeum Tatrzańskim „Obrazy na szkle XVIII-XIX w.”; Zakopane 1997). Rozbite obrazy w większości były już sklejone sposobami dawniej dostępnymi, często z pozostawieniem resztek kleju wzdłuż sklein lub krystalicznymi albo matowymi wykwitami w szerokich na 45 cm pasmach wzdłuż nich. Część z nich posiadała również obszerne złuszczenia, spękania, odspojenia i spęcherzenia warstwy malarskiej, a także inne uszkodzenia i defekty.

W wyniku konserwacji eksponaty poddane zostały pełnej rewaloryzacji począwszy od prostych zabiegów profilaktycznych, jak oczyszczenie i dezynfekcja warstwy malarskiej do niezwykle skomplikowanych działań konserwatorsko-artystycznych jak: rekonstrukcje małych i dużych ubytków malatury oraz szyby. Uzupełnianie ubytków kompozycji malarskiej odbywało się różnymi metodami w zależności od wielkości. Konserwacji poddane zostały ponadto uszkodzone ramy obrazów. Całość przeprowadzonych działań umożliwiła zahamowanie procesów destrukcyjnych przebiegających na przestrzeni lat w niezwykle kruchych i szczególnie podatnych na zniszczenia obrazach na szkle.

Począwszy od 2003 roku, wliczając ostatnie 56 obiektów, w Muzeum Tatrzańskim zrewaloryzowano i zabezpieczono dla przyszłych pokoleń w sumie 332 obrazy. Na rok 2016 do konserwacji wybrano kolejnych 107 obrazów. Jeśli uda się pozyskać i zrealizować kolejny grant, zabezpieczona będzie już cała kolekcja.

Dodatkową, niezwykle cenną wartością dodaną projektu są przeprowadzone w trakcie prac badania dotyczące składu spoiw i pigmentów oraz analiza techniki malarskiej, którą można dokładnie prześledzić od odwrocia obrazu. Wykonana została też dokumentacja opisowa i fotograficzna w świetle przechodzącym, bocznym i rozproszonym oraz analitycznym (promienie UV, IR i RTG). Doprowadziło to przy okazji do digitalizacji zbiorów, która podnosi ich dostępność, stanowiąc bazę do wykorzystania w celach: publikacyjnych, wydawniczych i badawczych.

Same obrazy są natomiast obecnie przechowywane w stabilnych warunkach klimatycznych w magazynie Działu Etnografii Muzeum Tatrzańskiego, a pieczę nad nimi sprawuje Anna Kozak – starszy kustosz, kierownik tegoż Działu.

Wykonawcą prac konserwatorskich zajął się Piotr Frączek, dyplomowany i doświadczony konserwator dzieł sztuki, z którym współpracujemy już od 2003 r. Ma on wieloletnie doświadczenie i bogaty dorobek obejmujący zarówno prace konserwatorskie i badawcze w Muzeum Narodowym w Krakowie, a także liczne realizacje konserwatorskie w ramach własnej działalności.

Organizatorem i koordynatorem prac ze strony Muzeum Tatrzańskiego jest Agata Nowakowska-Wolak – starszy konserwator, kierownik Działu Konserwacji.