30 lat Towarzystwa Opieki nad Zabytkami

4 grudnia 2015 r. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami obchodziło swoje 30-lecie. Do Białej Izby Związku Podhalan – formalnej i gościnnej siedziby Towarzystwa licznie przybyli zaproszeni przyjaciele, dobrodzieje, sympatycy i współpracownicy. Oprawę muzyczną zapewniała „Kapela Góralska Jutrzenka” z Tatrzańskiego Centrum Kultury i Sportu prowadzona przez Krzysztofa Trebunię –Tutkę - członka Towarzystwa. Jubileuszowy, najlepszy na świecie tort LUWR oraz smakowite, artystyczne kanapeczki zapewniła szczodra i życzliwa jak zwykle Cukiernia SAMANTA ! Napis na torcie ozdobionym góralskimi rozetami i lelujami brzmiał: NIECH NAM ŻYJĄ ZABYTKI!!! TONZ 1985-2015.

Była to okazja do wspomnień, podsumowań, refleksji oraz podziękowań.  Po przywitaniu,  Prezes Towarzystwa  - Agata Nowakowska –Wolak, będąca  w TOnZie  od 1986 r.  odczytała sprawozdanie z kilkunastu lat działalności, któremu towarzyszyła prezentacja slajdów ilustrująca historię i przykładowe dokonania , przygotowana przez Wiceprezes  TOnZ - Panią Reginę Mrowcę – Kenar .  Następnie były już same przyjemne chwile! Listy  gratulacyjne,  miłe podziękowania, prezenty i komentarze oraz gromkie sto lat!   Także Zarząd Towarzystwa dziękował swoim sponsorom, współpracownikom, dobrodziejom i wyróżnionym za rozmaitą działalność na rzecz ratowania i zachowania zabytków,  krajobrazu kulturowego i kultury niematerialnej. Przygotowano 55 okolicznościowych dyplomów, które wręczono obecnym laureatom wraz z drobnym upominkiem – egzemplarzem Spotkań z Zabytkami lub  Katalogiem Zbytków Województwa Małopolskiego.  

Dostrzeżono  i nagrodzono też wybitne realizacje inwestorów i projektantów na rzecz zachowania zabytkowych budynków.   

NAGRODĘ SPECJALNĄ OTRZYMALI:

Agata i Dariusz Rejowscy za wzorową rewaloryzację, rozbudowę i adaptację zabytkowej willi NOWA i jej metamorfozę w piękną willę TOSCANA!

oraz projektant modernizacji i rozbudowy willi mgr inż. arch. Zbigniew Radziewanowski.

Do przedstawicieli „Platan Group” Sp. z o.o. powędrowała nagroda za przykładną  modernizację zabytkowego budynku dawnego DOMU TURYSTY i przekształcenie go w Hotel „ARIES” z poszanowaniem i zachowaniem bryły, proporcji i wartościowych detali  kultowego dla Zakopiańczyków i turystów budynku. 

Pamiętajmy, że jest to budynek  zaprojektowany w stylu neozakopiańskim w latach 1953-59 przez  Tadeusza Brzozę  i Zbigniewa Kupca z wielką klasą i wyczuciem formy  tak , że mimo swoich ogromnych gabarytów i największego w Europie dachu (pierwotnie gontowego) jest   doskonale, harmonijnie wkomponowany w otoczenie. Za kulturę i dbałość o zachowanie tych wszystkich cech, mimo poważnej, ambitnej  inwestycji wyróżniono  zatem  projektanta modernizacji  i adaptacji mgr inż. arch.  Jana Słowika –Sułkowskiego, odpowiedzialnego za jej realizację.

Podobną nagrodę za rewaloryzację i modernizację  dawnego kultowego budynku hotelu ORBIS i przekształcenie go na renomowany sklep sieci RESERVED przyznano  też firmie ASPEN  Waldemara Sobańskiego a Zarządowi Zakopiańskiego Koła PTTK za restaurację zabytkowego budynku DWORCA TATRZAŃSKIEGO.  

Nagrodami były ceramiczne zabytkowe statuetki, wykonane przez wychowanków Tatrzańskiego Centrum Kultury i Sportu  „Jutrzenka” w Zakopanem oraz okolicznościowe dyplomy i publikacje. 

Po wręczeniu nagród i dyplomów i wyrażeniu uznania i wdzięczności odpalono race na „zabytkowym” pysznym torcie i świętowano!  Wszystkim gościom serdecznie dziękujemy za przybycie i uświetnienie naszej uroczystości! 

Agata Nowakowska – Wolak

DZIAŁALNOŚĆ PODHALAŃSKIEGO ODDZIAŁU

TOWARZYSTWA OPIEKI NAD ZABYTKAMI  W ZAKOPANEM  

Oddział Podhalański Towarzystwa Opieki nad Zabytkami/ powstał w 1985 r. z inicjatywy  Mariana Matusiaka – leśnika, przewodnika tatrzańskiego, poświęconego społecznie entuzjastę i pasjonata ochrony zabytków. Inspiracją do tego był kontakt z Komitetem Powązkowskim i bezpośredni kontakt z jego patronem Jerzym Waldorffem, nawiązany dzięki Maciejowi Pinkwartowi.   Poparcia dla inicjatywy udzielił Związek Podhalan w Zakopanem z ówczesnym Prezesem Franciszkiem Bachledą-Księdzularzem, który udostępnił reprezentacyjną „związkową” salę, zwaną  Białą Izbą na formalną siedzibę i spotkania nowego Towarzystwa. Członkami założycielami, tworzącymi późniejszy Zarząd i podwaliny Towarzystwa byli wówczas ludzie – ikony zakopiańskiego świata artystyczno-kulturalnego: m.in. Tadeusz Brzozowski, Ewelina Pęksowa, Michał Szostak, dr Wincenty Galica, Henryk Jost, Leszek Wasylkowski i Bronisław Stefanik. Czterej ostatni wchodzili w skład pierwszego Zarządu. Jednym głównych dążeń Zarządu było powołanie do życia od lat 50-tych planowanego w różnych lokalizacjach Podhalańskiego Parku Etnograficznego. Prezes Matusiak zaprojektował go w Dolinie Porońca. Zamysł ten był przemyślany, rozrysowany i doskonale opracowany, jako  temat jego pracy dyplomowej pod kierunkiem prof. Wiktora Zina  na zakończenie Podyplomowego Studium  Konserwacji Zabytków Architektury i Urbanistyki na Politechnice Krakowskiej. Nawiązane na uczelni  znajomości z prof. Zinem i prof. Zbigniewem Białkiewiczem wspomagały dalsze jego dążenia w tym kierunku. Została zakupiona wtedy nawet 1 chałupa z Poronina, jako zalążek przyszłego skansenu. Ponadto były przeprowadzone różne prace renowatorskie małej architektury: bramy do willi Koliba na ul. Kościeliskiej, drewnianej kapliczki Korniłłowiczów na Bystrem i studni na Harendzie oraz murowanej, domkowej kapliczki na Klusiach w Zakopanem. Na różne sposoby dokumentowano ginące zabytki: poprzez fotografie, inwentaryzacje i inne opracowania. W tym celu zorganizowano wtedy 5 różnych praktyk studenckich w celu wykonania: podkładu geodezyjnego i rozpoznania dendrologicznego a także konserwacji kilkunastu nagrobków na Starym Cmentarzu na „Pęksowym Brzyzku” oraz inwentaryzacji i pozbierania do konserwacji kilkudziesięciu elementów porzuconych żeliwnych krzyży nagrobnych z 9 podhalańskich cmentarzy. Krzyże zostały zakonserwowane w Pracowni Konserwatorskiej Komitetu Powązkowskiego oraz w  Zakładzie Konserwacji Elementów i Detali Architektonicznych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Po latach część z nich została wyeksponowana w specjalnie utworzonym dla tego celu lapidarium przy kościele św. Anny w Nowym Targu. We współpracy z Zakładem Konserwacji Elementów i Detali Architektonicznych na UMK w Toruniu wykonano także inne prace konserwatorskie zwieńczeń 6 kamiennych figur przydrożnych z terenu Podhala. W 1987 r. już na miejscu dokonano także pełnej konserwacji figury Koronacji Najświętszej Marii Panny przy ul. Kościeliskiej w Zakopanem a  w 1989 r.   dużego „Pomnika Ofiar Demonstracji Patriotycznych w Warszawie i w Wilnie w lutym i kwietniu 1861r.” na Starym Cmentarzu w Zakopanem. Rozpoczęty w 1989 r. okres przemian polityczno-gospodarczych, zmiana sposobu dotowania organizacji społecznych nie sprzyjały tak szeroko zakrojonej działalności. Od 1990 r. aktywność oddziału osłabła i powoli uległa wygaszeniu a w 1991 r. została formalnie zawieszona.  

Wznowiono ją dopiero na wiosnę 2000 r. z inicjatywy najpierw Mariana Matusiaka a następnie Barbary Tondos, która pobudziła do działania, przerażona i oburzona niszczeniem zabytkowej tkanki miasta na fali boomu budowlanego.

Bezpośrednim powodem była, budząca powszechne oburzenie rozbiórka  Hotelu „Sport” ze słynną, kultową restauracją u Karpowicza, późniejszego Coctail-baru w 2000 r. Skoro poszedł pod topór hotel „Sport” spodziewać się można było innych rozbiórek w ramach tzw. wymiany substancji. 

DZIAŁALNIA PODHALAŃSKIEGO ODDZIAŁU TONZ/ w latach 2000-2014

Po niemal 10 latach zwieszenia, reaktywowana  w 2000 r. działalność TOnZ-u w Zakopanem ruszyła z impetem i od początku była wielotorowa.

Uznano, że musi być to forum wymiany poglądów, opinii, kształtowania świadomości ludzi, w tym dzieci i młodzieży, w dziedzinie ochrony zabytków oraz historii materialnej niematerialnej Zakopanego. Drugim zadaniem miało być stymulowanie władz miasta i służb konserwatorskich w kierunku ochrony zabytkowej tkanki Zakopanego, poprzez wnioski o wpisy do rejestru zabytków, interwencje, wpływanie na kierunki rozwoju miasta, współuczestniczenie we wszelkich procesach i powstających dokumentach dotyczących strategii miasta, planistycznych, koncepcyjnych, promocyjnych i ochronnych.

Dodatkowo chcieliśmy praktycznie opiekować się zabytkami, co owocowało opieką nad opuszczonymi grobami na Starym Cmentarzu, konserwacją nagrobków, figur przydrożnych i tablic pamiątkowych.

Tak ambitnie zakrojony plan realizowany był siłami kilku zaangażowanych osób z większą lub mniejszą skutecznością.

DZIAŁALNOŚĆ EDUKACYJNA Towarzystwo Opieki nad Zabytkami postawiło na wychowywanie młodego pokolenia, kształtując w nich wrażliwość, wiedzę i spostrzegawczość związaną z zabytkami, chcąc w nich wywołać miłość i szacunek do nich, jako materialnych świadków przeszłości.

Temu miały służyć przede wszystkim:

Konkurs plastyczny dla dzieci i młodzieży pt: Zabytki architektury Podhala i Zakopanego,

któremu towarzyszyły kilka razy wycieczki dla dzieci i dorosłych z cyklu : Spacerkiem po starym Zakopanem jako zachęta i wprowadzenie do poznania zabytków Zakopanego oraz 3 wycieczki krajoznawcze dla nagrodzonych dzieci.

Konkurs plastyczny pt: Zabytki architektury Podhala i Zakopanego. 

Ten doroczny konkurs organizowany jest z naszej inicjatywy od 2001 r.  konsekwentnie, co roku wspólnie z Tatrzańskim Centrum Kultury i Sportu „Jutrzenka. Odbyło się już  14 edycji pod różnymi podtytułami: Najpiękniejszy zabytek w Twoim otoczeniu, Budowle w stylu zakopiańskim, Zabytki murowane, Zabytki mieszkalne (jako przeciwwaga do wybieranych często kościółków i kapliczek) i ostatnio: Muzeum w Twoim otoczeniu oraz Szlakiem stylu zakopiańskiego - w bieżącym  Roku Witkiewiczów.

Konkurs zakończony jest zawsze wystawą, na której uroczyście nagradzanych i wyróżnianych jest ok. 100 uczestników. Każdy dostaje piękne,  wartościowe wydawnictwa związane z zabytkami. Dla wyróżnionych mamy zawsze numery pouczającego miesięcznika „Spotkania z Zabytkami”. Część nagród pozyskiwaliśmy wielokrotnie od wydawnictwa TOnZ. Uroczystemu wernisażowi i rozdaniu nagród towarzyszą temu zawsze zachęcające młodzież słowa uznania, a czasami edukacyjny wykład, np. o Zabytkowym Zespole Dworsko – Parkowym w Kuźnicach,  domach w stylu zakopiańskim - w willi „Koliba”  i Stylu Zakopiańskim i jego Twórcy w Galerii Sztuki „Dom Doktora”.

CYKLE PRELEKCJI POPULARYZUJĄCE ZABYTKI I HISTORIĘ MATERIALNĄ I NIEMATERIALNĄ PODHALA

Od 2001 r. – 2009 Towarzystwo prowadziło bardzo intensywną działalność edukacyjną, organizując prelekcje znamienitych prelegentów: historyków sztuki i architektury, konserwatorów, architektów  itp.  w kilku cyklach:  „Wykłady na temat zabytków oraz kultury materialnej i duchowej Zakopanego”, „WSPOMNIENIA ZAKOPIAŃSKIE - Próba stworzenia Archiwum Pamięci Zakopanego, 100 – lecie wilii „Pyszna”, „Stara Polana” i „Ornak”, „Rok Sabały”.  Te cykle otwartych spotkań najczęściej organizowane były w tzw. Białej Izbie - siedzibie Związku Podhalan w Zakopanem (oficjalnej siedzibie TOnZ) oraz w innych miejscach kulturowych jak np. w „Sabałówce” – najstarszej chałupie góralskiej na Krzeptówkach – siedzibie rodu Sabały, „Starej Polanie” – d. „Płazówce” – Domu Pracy Twórczej Politechniki Krakowskiej, Pensjonacie Muzealnym „Ornak”. Od w 2008-7 i 2010-2013 r. wykłady organizowane były na większą skalę w Sali Obrad Urzędu Miasta w ramach organizowanych przez nas obchodów Międzynarodowego Dnia Ochrony Zbytków lub debat.   Ogólna liczba wykładów popularno- naukowych oraz poważnych debat  sięga (licząc szacunkowo) ponad 80.

OPRACOWANIE KONCEPCJI REWITALIZACJI ZESPOŁU DWORSKO – PRZEMYSŁOWEGO W KUŹNICACH

Dokument ten powstał w sierpniu 2001 r.  jako owoc autentycznego, entuzjastycznego  zrywu i zachwytu nad nieodkrytą historią i zabytkami Kuźnic oraz społecznej pracy. Po wielu dogłębnych  oględzinach, wywiadach, pracy badawczej i koncepcyjnej zespołu w składzie : Joanna Czanerle, Zdzisław Chmiel , Marian Matusiak i Agata Nowakowska-Wolak powstało opracowanie pn. KONCEPCJA REWITALIZACJI ZESPOŁU DWORSKO – PRZEMYSŁOWEGO W KUŹNICACH .  Był to początek rozważań impuls do rewitalizacji Kuźnic. W 2003 r. Koncepcja TOnZ została zaprezentowana i opublikowana z okazji 150. rocznicy urodzin Władysława Zamojskiego na sesji naukowej poświęconej jego działalności w Zakopanem .

Największą naszą satysfakcją jest rozpropagowanie fascynującej historii Kuźnic obudziło szerokie zainteresowanie tym tematem. Wraz z pogłębianiem wiedzy o tych zamierzchłych, wydawałoby się czasach nastąpiło „odkrycie” przez nas istnienia „Cepculek”- kilkudziesięciu wychowanek Liceum Gospodarczego w Kuźnicach, będącego kontynuacją Szkoły Domowej Pracy Kobiet hrabiny Jadwigi Zamojskiej. Zorganizowane następnie 3 spotkania z nimi i ich autentyczne opowiadania o przedwojennej jeszcze szkole  nagłośniło temat.  Wszystkie te wydarzenia były inspiracją i stymulatorem do starania się i uzyskania przez obecnego włodarza Tatrzańskiego Parku Narodowego dotacji na opracowany już dokładniej przez tę instytucję projekt Rewitalizacji Zespołu Dworsko-Parkowego w Kuźnicach. Dziś możemy mieć satysfakcję i cieszyć się jego przywróconą świetnością.

ORGANIZACJA DOROCZNEJ KWESTY NA RZECZ RATOWANIA ZABYTKOWYCH NAGROBKÓW 

Kwestowanie na rzecz odnowy zabytkowych nagrobków w Zakopanem ma już 24-letnią tradycję. I kwestę w Zakopanem w 1992 r. zorganizowały pani Agnieszka Grzegorczyk-Sikorska – Miejski Konserwator Zabytków z Agatą Nowakowską Wolak z TOnZ (w okresie zawieszenia jego działalności). Zainicjowana przez nie akcja ratowania zabytkowych nagrobków na obydwu zakopiańskich cmentarzach została przyjęta z życzliwością i poparciem ze strony społeczeństwa, władz i osób kwestujących.

Wśród kwestujących przez lata pojawiały się znamienite postacie ze świata kultury, sztuki, biznesu i samorządu. I tak trwa do dziś. Od 2000 r. akcję formalnie prowadzoną przez Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego wspierało reaktywowane TOnZ.

W 2012 r. patronat nad kwestą objęło całkowicie TOnZ, które po uzyskaniu osobowości prawnej  zajmuje się samodzielnie organizacją dorocznej Kwesty na Rzecz Zabytkowych Nagrobków,  a następnie zlecaniem i nadzorem prac konserwatorskich oraz ich rozliczaniem.

W ostatnich trzech latach zebraliśmy średnio ok. 19 tys. zł. rocznie.   

Co roku z tych funduszy profesjonalnie odnawianych jest od 10-23 nagrobków.

Corocznie też wydawana jest mała ulotka informacyjna, tzw. cegiełka, sprawozdająca dokładnie o ilości i rodzaju odnowionych nagrobków oraz kosztach wykonania prac.

WPÓŁPRACA ZE SZKOŁAMI

Od początku bardzo dobrze układa nam się współpraca z dwoma szkołami średnimi.

W 2001 r. we współpracy z uczniami i nauczycielami dwóch średnich szkół:  Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara i Zespołu Szkół Budowlanych im. Władysława Matlakowskiego dokonano odnowy 16 tablic pamiątkowych, oznaczających domy zamieszkiwanych przez sławnych Polaków oraz reliktu bramy po d. Zakładzie wodoleczniczym dr. Wenantego Piaseckiego z zaprojektowaniem i wykonaniem dekoracyjnej tablicy informacyjnej.  Celem prac było poprzez rewaloryzację tych małych dziełek, zwrócenie   uwagi władz i społeczeństwa na te ważne budynki i asumpt do ich odnowienia.

Z inicjatywy TOnZ młodzież  z Zespołu Szkół Budowlanych, pod kierunkiem nauczycieli przez  4 lata zajmowała się też i przygotowaniem dokumentacji fotograficznych, kwerendą  i inwentaryzowaniem detali architektonicznych 3 domów w Zakopanem, kapliczek przydrożnych, zabytkowych domów w swoim otoczeniu oraz grobami byłych nauczycieli tej szkoły. Owoce tych prac zgromadzone są w szkole i Muzeum Tatrzańskim.

Rzetelna inwentaryzacja kapliczki Korniłłowiczów na Bystrem, wykonana przez uczniów posłużyła do rekonstrukcji kapliczki po pożarze w 2003 r.

PRACE NA ZABYTKOWYM CMENTARZU NA PĘSKOWYM BRZYZKU

W wyniku współpracy ze szkołami wypielęgnowano lub opatrzono w nowe krzyże lub tabliczki  i obramowania mogił  przy ok. 120 opuszczonych lub zaniedbanych nagrobków na Starym Cmentarzu. Tylko w okresie 2012-13 r. w wyniku zintegrowanych prac prowadzonych  przez nauczycieli z Technikum Budowlanego im. W. Matlakowskiego i Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. A. Kenara oraz trzech konserwatorek rzeźby i detali architektonicznych odnowiono i odświeżono ok. 50 nagrobków. Prace uczniów i wysiłek nauczycieli  nagradzane są książkami, dyplomami i listami dziękczynnymi do dyrekcji  szkół i nauczycieli.

Prace pielęgnacyjne przy opuszczonych mogiłach w latach 2003-12 wykonywane też były przez członków Towarzystwa w ramach wolontariatu – nagradzane podziękowaniem, a czasami książkami i dyplomami. Pielęgnowano w ten sposób ok. 20 -30 mogił rocznie.

Profesjonalne, prace konserwatorskie wykonywane są na zlecenie przez dyplomowane konserwatorki – członkinie TOnZ  - z dotacji UMZ i funduszy z Kwest Zaduszkowych na Rzecz Ratowania Zabytkowych Nagrobków. W latach 2000-2015 – zrewaloryzowano blisko 100 nagrobków (ok. 50% z nich dwukrotnie, ze względu na ekstremalne warunki panujące na Starym Cmentarzu).

REWALORYZACJA  ZABYTKÓW

1. Konserwacja figury Koronacji NMP przy ul. Kościeliskie 26 w 1987 r.
2. Przeniesienie na nowe miejsce (uratowanie od zniszczenia) konserwacja i zadaszenie figury Koronacji NMP dokonana w okresie 29.VII – 20.XI 2004 r. 
3. Konserwacja „Pomnika Ofiar Demonstracji Patriotycznych w lutym i kwietniu 1861 r. w Warszawie i w Wilnie” na Starym Cmentarzu w Zakopanem; 1989 i 2006 r.
4. Konserwacja figury św. Nepomucena w Chochołowie , 2007 r.

INTERWENCJE:

Niestrudzenie podejmowaliśmy rozmaite interwencje w odpowiednich urzędach i reagowaliśmy w prasie na „zbrodnie na zabytkach w biały dzień”,rozebranych  domu „Lanca” – zwanym też „Gospodą Włóczęgów” przy ul. Broniewskiego  i willi „Krzemień” na Chramcówkach.  W latach 2001-2007 zabiegaliśmy o wpis do rejestru zabytków i ochronę zagrożonej willi „Helena” przy ul. Jagiellońskiej 8, ostatecznie spalonej i rozebranej w 2008 r. a do tej pory walczymy o ratowanie dewastowanej „Turnia” willi, wpisanej do rejestru zabytków. Zaproponowaliśmy jej przeniesienie i uratowanie w Zakopanem, jednak z przyczyn formalno prawnych wciąż brak na to pozwolenia i sensownego rozwiązania.

Kaplica Chramców, przy ul. Chramcówki 15 (A – 708, 06.12.1993)

Od 2001 r. intensywnie zabiegamy też o rekonstrukcję wpisanej do Rejestru Zabytków w 1993 r. lecz rozebranej w 1999 r. dawnej kaplicy z Zakładu Wodoleczniczego Dra Andrzeja Chramca.

Pozwolenie na rozbiórkę wydano pod warunkiem, że stanie ona, jako kaplica cmentarna, na przygotowanych wcześniej fundamentach, na tworzonym cmentarzu komunalnym, na Pardałówce (peryferyjna dzielnica Zakopanego, bliższa Olczy). Tak się jednak nie stało, gdyż lokalna społeczność oraz ksiądz sprzeciwili się stawianiu starej kaplicy. Przez kilka lat materiał rozbiórkowy pod prowizorycznym zadaszeniem ulegał okresowemu zaciekaniu i „topniał” w oczach. Trwała „spychologia”. Nikt nie czuł odpowiedzialny za zaistniałą sytuację i nie się chciał tym zająć. TOnZ interweniowało w WKZ i w Kościele, szukało nowych akceptowalnych lokalizacji. W końcu namówiło Starostę Tatrzańskiego w Zakopanem na przyjęcie kaplicy  do macierzy, czyli z powrotem do Parku Zdrojowego, w którego jest władaniu. Starostwo bowiem mieści się w pięknym, reprezentacyjnym budynku z 1910 r. – dawnym Zakładzie Wodoleczniczym Dra Chramca, znajdującym się w otoczeniu olbrzymiego, zaniedbanego d. Parku Zdrojowego. Przekonaliśmy Starostę, aby kaplica została zrekonstruowana w Parku, na osi głównego skrzydła budynku i służyła do okolicznościowych nabożeństw,  jednocześnie pełniąc rolę Izby Pamięci Dra Andrzeja Chramca (urządzonej w przedsionku). Złożone pod przewietrzaną altaną resztki materiału rozbiórkowego czekają na fundusze i projekt rewitalizacji Parku Zdrojowego. Wstępny projekt rekonstrukcji i adaptacji oraz wytyczne konserwatorskie zostały wykonane społecznie i przedłożone w Starostwie przez mgr inż. arch. Zbigniewa Śliwińskiego i piszącą te słowa w styczniu 2005 r.

Sala teatralna w hotelu „Morskie Oko”, przy Krupówkach

Od początku 2007 r. podjęto starania o rewitalizację historycznej sali teatralnej w Hotelu „Morskie Oko”: uzyskano obietnicę właściciela hotelu jak i władz miasta o pełnej współpracy; odbyły się dwie wizje lokalne:  z udziałem Prezesa TOnZ i Powiatowym

Konserwatorem Zabytków oraz z przedstawicielami Urzędu Miasta i projektantem.

W ostatnich 2 latach budynek hotelu został rozbudowany o 2 piętra, które wynosząc się ponad inne budynki w pierzei Krupówek, dominują w krajobrazie skutecznie zasłaniając Tatry w osi widokowej. O odbudowie sali teatralnej jakoś nie słychać.

W 2013 r. zaangażowaliśmy się też w starania o ochronę „Myszki” – willi  w stylu zakopiańskim Eugeniusza Wesołowskiego, przy ul. Kościuszki, przeznaczonej przez właścicieli do rozbiórki. Ostatnio proponują jej przesunięcie w głąb działki.  Na razie willa stoi.  

Ratowanie budynku dawnej Szkoły Muzycznej w Parku Miejskim w Zakopanem.

W celu ratowania tego pięknego domu w stylu zakopiańskim, wysłużonego i zdegradowanego przez lata biernej eksploatacji, zagrożonego rozbiórką, od 2013r. słaliśmy pisma do Urzędu Miasta z inicjatywą pomocy w znalezieniu funkcji i funduszy.

Ostatnio nasz pomysł z kwietnia 2014 r. na utworzenie tam Muzeum Sportów Zimowych w oparciu o bogatą kolekcję sprzętów sportowych naszego członka Mieczysława Króla -Łęgowskiego i prowadzenie go przez TOnZ został przyjęty z aprobatą przez UMZ i szerokie środowisko.  

Poprzedni burmistrz Janusz Majcher podpisał z nami odpowiedni list intencyjny o wzajemnej współpracy w tej dziedzinie. Obecne władze, mimo opracowania przez nas przekonującego biznes planu oraz pełnej koncepcji zorganizowania i funkcjonowania takiego Muzeum oraz przedstawienia rysunkowej koncepcji rozbudowy i adaptacji tego budynku, na razie w nie  zdecydowały   w jaki sposób zamierzają zrewitalizować ten budynek  i jaką nadać mu funkcję.

WNIOSKI O WPISY DO REJESTRU ZABYTKÓW

Występowaliśmy z wnioskami o wpis następujących budynków:

1.  Willi „Czerwony Dwór” przy ul. Kasprusie 27 – zakończony sukcesem: wpis

10.10.2007 r.

2. Willi „Helena” przy ul. Jagiellońskiej 8 - zakończony fiaskiem – willa już nie istnieje!

3. Willi „Oksza” – zakończony sukcesem – wpis  06.11.2006 r.

Obecnie jest to filia Muzeum Tatrzańskiego i mieści się tam Galeria Sztuki XX wieku.

4.         Sanatorium Pocztowców – d. „Sanato” przy ul Wierchowej. 

Na nasz wniosek procedura wpisu została podjęta przez Miejskiego Konserwatora Zabytków w 2010 r. - bez powodzenia.  Obecnie budynek wpisany do GEZ jest pod kontrolą i ochroną konserwatorską z racji zapisów w ustawie i obowiązującym Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego.

ZAINICJIWANIE OPRACOWANIA GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW – 2007r.

Towarzystwo Opieki nad Zabytkami naciskało od  2005 r. na  Urząd Miasta Zakopane, aby sporządził Gminną Ewidencję Zabytków, zgodnie z obowiązkiem nałożonym na gminy przez Ustawę o Ochronie Zabytków i Opiece nad Zabytkami  z 2003 r. W końcu udało nam się doprowadzić do rozpoczęcia tego procesu w październiku 2007 r. 7-osobowy zespół członków TOnZ pod kierunkiem Barbary Tondos opracował 500 pierwszych kart adresowych  budynków o cechach zabytkowych, z obszarów objętych projektowanymi wówczas miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Gminna Ewidencja została dokończona i uporządkowana już nie przez nasz zespół w latach 2011 -2012 przy udziale biura Miejskiego Konserwatora Zabytków.  

OBCHODY MIĘDZYNARODOWEGO DNIA OCHRONY ZABYTKÓW

Od 2007 roku niemal co roku obchodzimy uroczyście Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków, wykorzystując go jako okazję do zaprezentowania szerszemu gronu, spraw związanych z ochroną zabytków i opieką nad nimi, zorganizowania konferencji, wystaw, debat, czy też pochwalenia i nagrodzenia właścicieli dbających o zabytkowe budynki.

Rok 2007:

W ramach obchodów tego dnia gościliśmy w tej sali nieodżałowanego prof. Wiktora Zina z ostatnim, jak się potem okazało, jego publicznym wystąpieniem wykładem z cykluPiórkiem i węglem.Mówiliśmy wtedy też o działalności Fundacji Skansen i potrzebie tworzenia Podhalańskiego Parku Etnograficznego a Pan prof. apelował o ustanowienie Miejskiego Konserwatora Zabytków w Zakopane, który został przez nas konsekwentnie podjęty.

Rok 2008

Oprócz uroczystości nadania tytułów honorowych członków TOnZ trzem osobom: Ewelinie Pęksie, Wincetemu Galicy i Bronisławowi Stefanikowi, odbyła się:

1.         Prezentacja multimedialna - Stan Zabytków w Zakopanem na przykładzie wybranych 100 obiektów z Gminnej Ewidencji Zabytków. Referował 7-osobowy zespół roboczy TOnZ. Słowo wstępne: Agata Nowakowska-Wolak, komentarz – Barbara Tondos.

a następnie:

2.         Otwarta debata pt.: Jakie Zakopane?  (Kontynuacja debaty na ten sam temat, zorganizowanej przez UMZ z naszym udziałem w 2007 r.). 

Rok 2009 - ROK  JANA KRZEPTOWSKIEGO - SABAŁY

Rok ten zdominowały uroczystości i wydarzenia związane z 200-leciem urodzin Jana Krzeptowskiego – Sabały, wszystkie organizowane przez TOnZ, pod patronatem Burmistrza Miasta Zakopane.

Monitowaliśmy też do władz miasta  w  sprawie utworzenia stanowiska Miejskiego Konserwatora Zabytków – w konsekwencji został ogłoszony konkurs na  to stanowisko – rozstrzygnięty 20.10. 2009 r. i od 2010 r. mamy miłościwie nam panującą mgr inż. arch. Tamarę Rzucidło na tym stanowisku.

Rok 2012

27 kwietnia: odbyła się Konferencja pt.: Zakopane – przywracanie świetności

W zaproszeniu i programie pisaliśmy:

Zakopane - niewielka wieś pod Tatrami, w krótkim czasie zyskała miano stacji klimatycznej i sportowej, słynnego kurortu i kolonii artystycznej, duchowej, letniej i zimowej stolicy Polski. Odbiciem tego rozwoju  jest unikatowa  tkanka zabytkowa, w ostatnim dziesięcioleciu mocno nadwątlona. Część historycznych budynków została rozebrana, inne  czekają na swoją kolej. Czy należy je ratować za wszelką cenę, czy pozostawić je  losowi? Czym Zakopane jest dziś? Dokąd zmierzamy?  Na te pytania chcemy szukać odpowiedzi  na naszej konferencji  w gronie znawców i ekspertów.

Zapraszamy  zakopiańskich urzędników, architektów i urbanistów, wykładowców Politechniki Krakowskiej, artystów i dziennikarzy, ludzi ze środowisk  kulturotwórczych i biznesowych - wszystkich,  którym leży na sercu dobro Zakopanego.

Uwieńczeniem obchodów tego dnia było także nagrodzenie 33 wytypowanych przez TOnZ  właścicieli obiektów zabytkowych  w Zakopanem za  wzorową rewaloryzację, modernizację lub utrzymanie zabytkowego budynku  w ostatnim dziesięcioleciu. Nagrodami i wyróżnieniami były ceramiczne statuetki, dyplomy i książki: Rejestr Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego i inne piękne publikacje, wydane i ufundowane Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Wszystkim wyróżnionym jak i uczestnikom konferencji rozdano także zredagowane przez nas  broszury pn. Jak dbać o zabytki?

W trakcie rozdawania nagród odbyła się prezentacja fotografii w 3D  odrestaurowanych obiektów,  przygotowana  przez  Marka Zaniewskiego.

Oprawą graficzną była:  wystawa pokonkursowa kilkunastu plakatów pod hasłem „Nie obracaj w proch”, zorganizowana i udostępniona przez Towarzystwo Opieki nad Zabytkami / Oddział w Słupsku.

Miesiąc po konferencji z naszej inicjatywy zwołana została SESJA NADZWYCZAJNA RADY MIASTA, na której zostały odczytane i wręczone wszystkim radnym: podsumowanie wyników konferencji oraz REZOLUCJA I APEL O RATOWANIE STAREGO ZAKOPANEGO w następującym brzmieniu:

REZOLUCJA W SPRAWIE RATOWANIA ZAKOPANEGO

            Zakopane ulega postępującej degradacji. Boom inwestycyjny wyniszcza jego zabytkową substancję. W szybkim tempie znika to, co stanowiło o charakterze tego miasta

i jego uroku - drewniane chaty i wille. Część z nich jest rozbierana, by przygotować miejsce na bardziej intratne budownictwo: apartamentowce, duże pensjonaty i hotele. Część, z braku opieki lub funduszy na remont, sama się rozpada. To, co miało wartość kulturowo- historyczną i było integralnie związane z tym regionem, zastępowane jest często przypadkowym, niejednokrotnie pozbawionym walorów estetycznych budownictwem.

Dzieje się to niestety w pełnym majestacie prawa, ponieważ o losie budynków nie wpisanych do rejestru zabytków, na terenie, który nie został jeszcze objęty planem zagospodarowania przestrzennego, może decydować jego właściciel. Plany obszarowe dla Zakopanego są obecnie w przygotowaniu i są procedowane, ale przyjęcie ich wszystkich zajmie jeszcze co najmniej rok. W tym okresie, przy obecnym tempie niszczenia, zabytkowa drewniana zabudowa może zniknąć nieomal całkowicie a wraz z nią zniknie tożsamość kulturowa miasta.

DLATEGO POSTULUJEMY:

Wdrożenie dla Zakopanego kompleksowego planu ratunkowego:

1.         w trybie natychmiastowym- do momentu wejścia w życie wszystkich planów zagospodarowania przestrzennego:

•          zawieszenie wydawania decyzji o warunkach  zabudowy i zagospodarowania terenu;

•          utworzenie i uchwalenie przez Radę Miasta Parków Kulturowych na obszarach historycznej zabudowy i zabytkowych zespołów budowlanych;

•          powstrzymanie się od przyjmowania zgłoszeń i wydawania pozwoleń na rozbiórki obiektów o cechach stylowych i zabytkowych;

2.         w trybie pilnym:

•          dokończenie Gminnej Ewidencji Zabytków;

•          opracowanie obowiązkowego Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami

                    który określi  optymalne warunki opieki nad zasobem kulturowym miasta;

3.         celem naszej dalekosiężnej strategii powinno być:

•          zmodyfikowanie kierunku rozwoju miasta z ośrodka sportowego na kulturalno- rekreacyjny w podstawowych dokumentach planistycznych- Studium Uwarunkowań

i Kierunków Rozwoju Zakopanego oraz Strategii Rozwoju Miasta Zakopane;

•          podjęcie przez władze miasta starań o nadanie historycznej części Zakopanego,

z jego zabytkowymi zespołami budowlanymi, zaszczytnego i elitarnego tytułu Pomnika Historii. Status ten, poza ochroną, prestiżem i promocją, ma wymierne korzyści- zdecydowanie zwiększa szanse na dotacje ministerialne i unijne.

Jesteśmy przekonani, że wdrożenie ww. planu ratunkowego może uchronić historyczne Zakopane i powstrzymać postępującą degradację naszego narodowego dziedzictwa.

Dlatego zwracamy się do Burmistrza i Rady Miasta Zakopane z petycją o podjęcie pilnych działań  na rzecz ratowania miasta i jego tradycji architektonicznych.

Radnych  prosimy o umieszczenie niniejszej rezolucji w porządku obrad  na najbliższej sesji Rady Miasta i zajęcie stanowiska w tych żywotnych kwestiach.

Walne Zebranie Delegatów Towarzystwa Opieki nad Zabytkami

Podhalański Oddział Towarzystwa Opieki nad Zabytkami.

2013

10 maja 2013 roku: wykład pt. „Wartość dodana ochrony zbytków” wygłoszony przez dr Monikę Murzyn-Kupisz, wykładowcę Uniwersytetu Ekonomicznego i Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie.

2014

Obchody MDOZ odbyły się tym razem w filii Muzeum Tatrzańskiego w willi Koliba – przy okazji wernisażu wystawy pokonkursowej laureatów kolejnej edycji konkursu plastycznego dla dzieci i młodzieży pt. Muzeum w Twoim otoczeniu. Wernisaż uświetnił wykład dr. Zbigniewa Moździerza O stylu zakopiańskim.

OPINIOWANIE PROJEKTÓW MIEJSCOWYCH PLANÓW ZAGOSPODAROWANIA MIASTA

Od 2007- 2011 r. TOnZ brało aktywny udział w tworzeniu prawa lokalnego tzn. pisemnym opiniowaniu i korygowaniu  projektów oraz uczestniczeniu w debatach dotyczących Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego i Parków Kulturowych.

W latach 2013 – 15 uczestniczono w spotkaniach i opiniowano kilka zmieniających się projektów utworzenia Parku Kulturowego Krupówki

 oraz występowano w pikiecie broniącej tej inicjatywy.

INNE INICJATYWY

Na ile nam sił i czasu starcza angażujemy się w inne słuszne sprawy, na których omówienie brak tu miejsca, jak np.

• w  działania przeciwko budowie drogi ekspresowej lub szybkiego ruchu na odc. Poronin – zakopane (lata 2005-2008

)

• organizację balu charytatywnego z aukcją dzieł sztuki dla wsparcia zdrowia naszego członka Mieczysława Króla Łęgowskiego w 2014 r.
• ratowanie cennych dla miejscowej kultury malowideł ściennych autorstwa nieżyjącego już Władysława Trebuni Tutki w Suchem - gm. Poronin (2014-15) 
• protest przeciwko połączeniu  Miejskiej Galerii Sztuki z Biurem Promocji w Zakopanem, co jak nam się wydaje,  implikuje zmianę profilu działalności kulturalnej w mieście. Miejmy nadzieję, że zostaną zaproponowane jak najlepsze rozwiązania.

Walczymy i zabiegamy w Zakopanem o każdą słuszną sprawę dla dobra Zakopanego.

Wydaje nam się, że przez konsekwentną działalność edukacyjną, popularyzacyjną i praktyczną  podnosimy świadomość i wrażliwość  mieszkańców na piękno zabytków (w każdej formie - niezależnie czy wpisanych czy nie wpisanych do rejestru zabytków, także tych niematerialnych) oraz potrzebę ich ratowania, pielęgnowania, rewaloryzacji i zachowania jako świadków i wyraz niezwykłej i bogatej  historii Zakopanego.

Sytuacja w tej kwestii zdecydowanie się poprawiła. Dostrzegamy i cenimy każde pozytywne działania w tym kierunku właścicieli czy użytkowników budynków zabytkowych.  Mamy nadzieję , że jest to po części efekt naszej mozolnej pracy!

Agata Nowakowska-Wolak

Prezes Podhalańskiego Oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami