Pierwsza Nagroda Literacka Zakopanego przyznana

Najważniejsze wydarzenie Zakopiańskiego Festiwalu Literackiego już za nami. 13 sierpnia poznaliśmy laureata pierwszej edycji ustanowionej przez Burmistrza Miasta Leszka Dorulę Nagrody Literackiej Zakopanego. Spośród pięciu nominowanych pozycji Kapituła wybrała książkę profesora Jacka Kolbuszewskiego „Literatura i Tatry”.

Nagrodę wręczyła jej przewodnicząca Anna Janko wraz z Zastępcą Burmistrza Miasta Zakopane Agnieszką Nowak-Gąsienicą. W imieniu nieobecnego prof. Jacka Kolbuszewskiego odebrała ją Paulina Kołodziejska z Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego. Statuetkę Nagrody Literackiej Zakopanego wykonał zakopiański artysta Marcin Rząsa. Dyplomy i gratulacje odebrali także autorzy oraz wydawcy nominowanych do Nagrody książek: „Sztuki piękne pod Tatrami” Teresy Jabłońskiej, „Zakopane Henryka Sienkiewicza” Macieja Pinkwarta, „Magia Nart” Beaty Słamy i Wojciecha Szatkowskiego, „Nieobecne Miasto” Kuby Szpilki, Piotra Mazika i Macieja Krupy.

Zwycięska książka "Literatura i Tatry" to zbiór ponad 30 esejów publikowanych w różnych miejscach w latach 1981–2013. Są one dziś trudno dostępne, gdyż ukazywały się głównie w materiałach towarzyszących konferencjom i seminariom, w pracach zbiorowych i na łamach periodyków. Zebrane w całość stanowią kompendium wiedzy – o niemożliwej do przecenienia wartości – o tym, czym żyło Zakopane od chwili, gdy pojawili się tu ludzie „z zewnątrz” umiejący pisać i chcący podzielić się swoimi wrażeniami z resztą społeczeństwa, do czasów nam współczesnych. Szkice i studia , z których składa się tom, to historia z górą dwóch wieków, pisana wprawdzie językiem prac literaturoznawczych, ale też pełnym swady, niepozbawiona niemal anegdotycznych opisów, a przede wszystkim rzetelna i podbudowana obszernym materiałem źródłowym. 

- Konkursy literackie, niemal wszystkie, jakie się współcześnie w Polsce odbywają, są dość bezwzględne. Ich zasady bowiem nie przewidują podziału na kategorie gatunkowe. I tak do konkurencji stają np. tomy poezji, reportaże, powieści, eseje, a nawet sztuki sceniczne. W tej sytuacji jurorzy zmuszeni bywają do karkołomnych wyborów, a podczas obrad powraca absurdalne pytanie: co ma ryba do roweru? Na to rady nie ma, tak się w świecie przyjęło. W przypadku Nagrody Zakopiańskiej mamy kryterium tematyczne, zawężające zakres rozpatrywanych książek, co nas poniekąd usprawiedliwia, choć kłopotu zasadniczo nie umniejsza. To, co możemy jako jury zrobić, to poprosić o zrozumienie, a także dopowiedzieć, że na tegorocznych naszych obradach jurorskich z przyjemnością rozmawialiśmy także o innych tytułach nominowanych do nagrody, np. o „Nieobecnym mieście” trzech autorów, Kuby Szpilki, Macieja Krupy, Piotra Mazika. To świetna, popularna rzecz o Zakopanem, w swoim gatunku bez wad, doskonała lektura, ciekawa, barwna, lekka w tonie; sugestywna opowieść o duszy miasta. Gdyby można było wybrać do nagrody zarówno rybę, jak i rower, to jako jury uhonorowalibyśmy i tę książkę - powiedziała Anna Janko po ogłoszeniu werdyktu Kapituły.
Po uroczystej gali w Miejskiej Galerii Sztuki im. Wł. hr. Zamoyskiego odbyło się spotkanie "Na końcu języka. Czy mówimy to, co chcemy powiedzieć?", podczas którego publiczność miała okazję wysłuchać ciekawej rozmowy  prof. Jerzego Bralczyka i Michała Ogórka.

LITERACKA NAGRODA ZAKOPANEGO, JACEK KOLBUSZEWSKI, „LITERATURA I TATRY”.

„Literatura i Tatry” profesora Jacka Kolbuszewskiego, to księga jedyna w swoim rodzaju. Nie mieliśmy wątpliwości, jako jurorzy, że to właśnie ona musi zostać wybrana do Literackiej Nagrody Zakopanego. Jest to dzieło ze wszech miar wybitne zarówno merytorycznie jak i ze względu na doskonałość warsztatu pisarskiego.

Myliłby się ten, który by sądził,  że mamy tu do czynienia z literaturoznawczą ciężką egzegezą, że czytelnikowi będzie  w lekturze „pod górkę”. Spróbujcie Państwo nie bać się fizycznego ciężaru tego tomu,  otwórzcie go i weźcie udział w literackiej podróży przez Tatry razem z Autorem oraz artystami, których on w swoich esejach czyni na powrót żywymi, barwnymi ludźmi. Księga ta jest pasjonująca, a autor to mistrz eseju. Dobry esej zaś pozwala czytelnikowi zbliżyć się do piszącego jako osoby, poczuć jego obecność przy sobie, intelektualnie i  emocjonalnie. Poszczególne rozdziały „Literatury i Tatr” czyta się z narastającą satysfakcją i stałym poczuciem, że jest się  w środku zagadnienia, tak klarowny jest wywód Profesora, tak trafne i jasne konteksty, tak fantastycznie ciekawe fakty. Ponadto zawarte w poszczególnych esejach interpretacje, krytyczne oceny i puenty, anegdoty i humor, rozmaitość cytatów, różnorodność perspektyw patrzenia na „górskość” i jej artystyczne realizacje, wspaniałe portrety ludzi związanych z górami, górali i nie górali, niewiarygodne bogactwo szczegółów, niezachwiana logika wywodu, absolutne piękno stylu, wyważone proporcje szeroko zakrojonej całości – wszystko to sprawia, że mamy do czynienia z jedynym tak wiedzoznawczo zaawansowanym, i dla recepcji literatury tatrzańskiej nie do przecenienia, dziełem wybitnego uczonego. Uczonego, oczywiście, ale zarazem gawędziarza, który kocha i rozumie góry, i dobrze wie co to jest uzależnienie od magnetycznego, uroku Tatr, które poeci młodopolscy nazywali niekiedy „wstrzymanym i w skałę zaklętym morzem”.
Księgę otwierają dwa porywające eseje kulturoznawcze, które umożliwiają nam od razu wejście in medias res, odnalezienie się w górsko-przyrodniczej tematyce. Dają szansę   - mówiąc w dużym uproszczeniu – popatrzenia na góry ze zrozumieniem. Dowiadujemy się co to znaczy, że zjawiska natury, takie jak np. Tatrzański Park Narodowy, Giewont, czy Puszcza Białowieska (dziś nader gorący temat), a nawet pojedynczy pięćsetletni dąb pomnik przyrody bywają „tekstami kultury” i jak takie teksty odczytywać. Dowiadujemy się kiedy i dzięki czemu góry mogły się stać obiektem ludzkiego zachwytu, niebezpiecznej  miłości oraz potężną inspiracją dla artystów. Mamy tu propozycję wielu perspektyw, z których da się spoglądać na góry i pojmować Tatry np.  jako przestrzeń walki człowieka z naturą oraz z samym sobą, jako przestrzeń wolności, również w sensie narodowym, czy tego chcemy, czy nie,  jako część kosmosu wreszcie i metafizyczną bramę dla ludzkiej świadomości. 
Są tu rzecz jasna stronice poświęcone także Zakopanemu, miastu, które było i jest u podnóża wieczyście dzikich Tatr ludzkim schronieniem, taternicką stacją podgórską,  żywym i barwnym skansenem folkloru góralskiego, czasem wielką knajpą cyganerii artystycznej, również pracownią pisarzy i malarzy, czyli wylęgarnią dzieł sztuki. Jacek Kolbuszewski pokazuje jak Zakopane stawało się tyglem, gdzie stapiały się ze sobą ingrediencje ludowej góralszczyzny oraz „napływowej” kultury miejsko-artystycznej, a także kultury osobistej poszczególnych niepospolitych indywiduów. Kulturotwórcze oddziaływanie gór  ustaliło się w okresie romantyzmu, a przypieczętowane zostało jak wiadomo w czasach Młodej Polski, wpływając na stan duchowy całego pokolenia intelektualistów i artystów. Razem z Jackiem Kolbuszewskim możemy śledzić mechanizmy społeczne, które doprowadziły do powstania osi Warszawa-Kraków-Zakopane, osi wokół której obracało się polskie życie kulturalne przez setkę lat z okładem.

Literacka Nagroda Zakopanego ma wielkie szczęście, że już w pierwszym  roku swojego istnienia otrzymuje laureata tej miary co prof. Jacek Kolbuszewski. Jego dzieło, które jako jury uznaliśmy za najlepsze, ze względu na swój europejski zaiste poziom, od razu jak sądzimy może sytuować Nagrodę Zakopanego wysoko wśród najbardziej prestiżowych  literackich konkursów w Polsce.  Trzeba jasno powiedzieć, że takiej monografii i zarazem syntezy tatrzańskiej literatury dotąd w Polsce nie było i – jestem tego osobiście  pewna –  długo nie będzie.

Jedyna rzecz, której mi w tej przebogatej księdze  zabrakło, to chyba kilku wstążek do zakładania stronic szczególnie ciekawych, do których chciałoby się móc szybko  powracać przy kolejnych odczytaniach tej niezwykłej księgi pod tytułem „Literatura i Tatry” prof. Jacka Kolbuszewskiego.

Anna Janko

Uchwała Kapituły Nagrody Literackiej Zakopanego

Kapituła Nagrody Literackiej Zakopanego w składzie:

1.     Przewodnicząca Anna Janko

oraz

2.     Agnieszka Jurczyńska – Kłosok

3.     Tomasz Łubieński

4.     Paweł Skawiński

5.     Roman Wojciechowski

na posiedzeniu w dniu 13 sierpnia 2017 roku omówiła pięć nominowanych książek:

1.     Teresa Jabłońska „Sztuki piękne pod Tatrami”

2.      Jacek Kolbuszewski „Literatura i Tatry”

3.     Maciej Pinkwart „Zakopane Henryka Sienkiewicza”

4.     Beata Słama, Wojciech Szatkowski „Magia Nart”

5.     Kuba Szpilka, Piotr Mazik, Maciej Krupa „Nieobecne Miasto”

i za najlepszą uznała książkę:

prof. Jacka Kolbuszewskiego pt. „ Literatura i Tatry” wydaną przez Tatrzański Park Narodowy.