Dziewięćdziesiąt lat murowanego gmachu Muzeum Tatrzańskiego

Dokładnie 90 lat temu otwarty został dla publiczności gmach główny Muzeum Tatrzańskiego przy ul. Krupówki 10. Historia budowy gmachu była długa i pełna komplikacji, ale zakończyła się szczęśliwie. Główne w niej role odegrali Stanisław Witkiewicz, Franciszek Mączyński i Juliusz Zborowski, ale też Bronisława Dłuska i jej siostra Maria Skłodowska- Curie.

Pierwszego lipca br. minęła 123 rocznica otwarcia Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w drewnianym budynku przy ulicy także upamiętniającej Króla Tatr. Trzy tygodnie później, 23 lipca, mija 90. rocznica otwarcia wystawy przyrodniczej i etnograficznej w nowym murowanym gmachu przy ul. Krupówki. Jego budowa zamyka historię stylu zakopiańskiego, którą rozpoczęło wzniesienie w latach 1892–1893 wg projektu Stanisława Witkiewicza willi Koliba przy ul. Kościeliskiej. Był to zarazem ostatni projekt twórcy stylu zakopiańskiego, ukończony jednakże dopiero siedem lat po jego śmierci.

Koncepcja autorstwa Witkiewicza powstała w 1913 roku, a na jej podstawie projekt techniczny wykonał krakowski architekt Franciszek Mączyński, twórca zakopiańskiego „Bazaru Polskiego” przy ul. Krupówki (dzisiejsze „Delikatesy”). Trudną rolę mediacji pomiędzy obu twórcami wzięła na siebie Bronisława Dłuska. 3 sierpnia 1913 r. odbyło się uroczyste poświęcenie kamienia węgielnego, które zakończyło się wmurowaniem pamiątkowej puszki „z pięknym pergaminem”. W trakcie budowy Witkiewicz uzupełniał jeszcze detale dekoracyjne, z których ostatni — fryz pomiędzy parterem i piętrem fasady — datowany jest na maj 1914 r. Prace przebiegały szybko i przeniesienie ekspozycji muzealnej planowano na 1915 r. Wybuch I wojny światowej pokrzyżował te plany i budowę podciągniętą pod dach, prowizorycznie przykrytą oraz zabezpieczoną, przerwano na cztery lata. Być może, gdyby nie wojna, Stanisław Witkiewicz doczekałby chwili ukończenia gmachu i swoje ostatnie dzieło mógłby obejrzeć przynajmniej na fotografii jeszcze przed śmiercią. Zmarł w Lovranie 5 września 1915 roku.

Prace wznowiono jesienią 1918 r. dzięki pożyczce, której udzieliła Towarzystwu Muzeum Tatrzańskiego Maria Skłodowska-Curie, siostra Bronisławy Dłuskiej. Ciężka sytuacja finansowa TMT oraz drożyzna i chaos gospodarczy w odradzającej się po niemal 150 latach Rzeczpospolitej opóźniały ukończenie przedsięwzięcia. W marcu 1919 r. ukonstytuował się nowy zarząd Towarzystwa, którego prezesem został Kazimierz Dłuski, a jego zastępcą nowo wybrany do Zarządu — Juliusz Zborowski, syn zasłużonego budowniczego kolei transwersalnej w Galicji, Włodzimierza Ritter von Kostarkiewicza-Zborowskiego. Od tej pory on de facto zajmował się sprawami budowy muzeum, po wyjeździe Dłuskiego do Paryża, powołanego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego do składu Komitetu Narodowego Polskiego na konferencję pokojową w Wersalu. W październiku 1920 r. Zborowski wybrany został prezesem i to on w rezultacie doprowadził do ostatecznego ukończenia inwestycji. Podczas urządzania wystaw muzealnych oraz magazynów zaczęto odczuwać brak miejsca i na posiedzeniu Zarządu w listopadzie 1920 r. Zborowski po raz pierwszy stwierdził, że „z wszystkiego wynika, że nowy budynek jest już za ciasny”.

Prowizoryczne otwarcie ekspozycji planowano na 1921 r., ale ogłoszony konkurs na wykonanie dekoracji klatki schodowej i brak funduszów na jej realizację przekreśliły te plany. W efekcie realizację malarskiej dekoracji odłożono w czasie (konkurs wygrał projekt polichromii autorstwa Wiktora Gosienieckiego), kończąc najpilniejsze prace budowlane oraz przygotowanie modelu chałupy w skali 1:1, w której planowano zaprezentować zbiory etnograficzne Marii i Bronisława Dembowskich. Ostatecznie ekspozycję etnograficzną, przygotowaną przez Juliusza Zborowskiego, oraz przyrodniczą, przygotowaną przez Konstantego Steckiego, otwarto uroczyście 23 lipca 1922 r., co nie oznaczało wcale zakończenia walki o być albo nie być Muzeum Tatrzańskiego. Ale to już zupełnie inna historia.