Castrum, turris et curia

Polskie Towarzystwo Historyczne w Nowym Targu Muzeum Podhalańskie im. Czesława Pajerskiego w Nowym Targu zapraszają na otwarty wykład mgr Pawła Kocańdy (Uniwersytet Rzeszowski, PTH) Castrum, turris et curia. Zamki i inne obiekty obronno-rezydencjonalne możnowładztwa małopolskiego w średniowieczu

23 listopada  2017 r. (czwartek) godz. 17.00
w Muzeum Podhalańskim im. Cz. Pajerskiego w Nowym Targu
Ratusz - Rynek 1

Projekt „Klio – ratuszowe debaty o przeszłości”
realizowany przy wsparciu finansowym: Gminy Miasto Nowy Targ

* * *
Słynny francuski mediewista Jacques Le Goff pisał, że „zamek, który stał się symbolem społeczeństwa średniowiecznego i cywilizacji europejskiej to zamek warowny”. Ten zakorzeniony w wyobraźni ludzkiej obraz jest aktualny do dzisiaj i przypomina nam o czasach królów, rycerzy, bitew, romansów i turniejów. Średniowieczny zamek dla większości współczesnego społeczeństwa kojarzony jest z królem i rycerzem, nie każdy jednak zdaje sobie sprawę, iż w większości przypadków zwykłego możnego nie było stać na budowę tak wielkiej siedziby. Fundacja zamku była przedsięwzięciem niezwykle kosztownym i czasochłonnych, na który pozwolić sobie mogli tylko najbogatsi. Na podstawie odpowiednich wyliczeń badacze przypuszczają, że około roku 1500 na ziemiach polskich istniało blisko 80 zamków prywatnych, zaś rodzin rycerskich żyło prawie 12,5 tysiąca. Drugim ograniczeniem w budowie średniowiecznych zamków, które uniemożliwiało możnym wznoszeniem tych budowli, było tak zwane regale grodowe. Prawo to bowiem do około XIV wieku, z pewnymi wyjątkami, przysługiwało tylko władcom. Pierwszą instytucją, która przełamała zakaz był Kościół, dopiero jego śladem po pewnym czasie podążyły najbogatsze rody możnowładcze. Jako, że nie wszyscy możni mogli sobie pozwolić na budowę wielkiego kamiennego zamku, musieli oni szukać innych budowli, które zapewniły by im bezpieczne i wygodne życie. Takimi były wieże rycerskie i dwory obronne na kopcach, które w historii i archeologii zapisały się pod nazwą gródków typu motte i grodzisk stożkowatych. Wzmianki i ślady po nich znajdujemy zarówno w źródłach pisanych jak i badaniach archeologicznych. Ich liczne przykłady odnaleźć można także  w Małopolsce. W swoich wystąpieniu autor zaprezentuje najważniejsze siedziby obronno-rezydencjonalne małopolskiego możnowładztwa w średniowieczu. Wystąpienie poprzedzone zostanie krótkim rysem historycznym, w którym znajdą się uwagi na temat przemian budowli obronnych jak i przełamania regale grodowego. Warto bowiem zaznaczyć, iż to na terenie Małopolski doszło do wydania pierwszego pozwolenia na budowę zamku prywatnego. W dalszej kolejności scharakteryzowane zostaną najważniejsze typu budowli średniowiecznego rycerstwa od monumentalnych zamków jak Tarnów czy Melsztyn, po dwory rycerskie (Szymbark, Jeżów) i gródki stożkowatego oraz inne fortalicjia. 

* * *

Mgr Paweł Kocańda. Absolwent archeologii i muzeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego. Obecnie przygotowuje w Instytucie Archeologii UR rozprawę doktorską na temat budownictwa obronnego w XIII i XIV wieku. Jego zainteresowania badawcze obejmują średniowieczne i nowożytne budownictwo obronne oraz kulturę materialną czasów średniowiecza. Ponadto interesuje się architekturą sakralną oraz osadnictwem na terenie Sądecczyzny i Podhala. Uczestniczył w wielu ekspedycjach badawczych w Polsce (Kowalewo Pomorskie, Rzeszów, Sanok) i Europie (Bułgaria, Czechy, Ukraina). Redaktor Naczelny periodyku Młoda Muzeologia oraz członek Polskiego Towarzystwa Historycznego, oddz. w Nowym Targu, a także Zespołu ds. Rewaloryzacji Miasta Biecza. Obecnie pełni funkcję zastępcy Przewodniczącego Rady Doktorantów Uniwersytetu Rzeszowskiego.