Pamięci dra Jana Bednarskiego

Burmistrz Miasta Nowego Targu, Miejski Ośrodek Kultury w Nowym Targu, Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Nowym Targu zapraszają na Posiady Historyczne poświęcone pamięci dra Jana Bednarskiego działacza narodowego, społecznika i Honorowego Obywatela Nowego Targu w 90-tą rocznicę śmierci 9 kwietnia 2016 r. (sobota) o godz. 19.00 Izba Regionalna im. ks. prof. Józefa Tischnera Miejski Ośrodek Kultury w Nowym Targu.

Program:

18.00 Msza święta w intencji ś.p. dra Jana Bednarskiego w Kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym Targu.

19.00 Prezentacja wystawy historycznej pt. Doktor Jan Bednarski. Lekarz, społecznik i budziciel polskości (1860-1926) oraz pamiątek rodzinnych ze zbiorów Hanny Bednarskiej.

19.30 Posiady historyczne połączone z prelekcjami i prezentacjami multimedialnymi:
dr hab. Jerzy M. Roszkowski (Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków), Dr Jan Bednarski – lekarz, poseł, starosta spisko-orawski;
mgr Julian Kowalczyk (Związek Polskiego Spisza), Wpływ idei Jana Bednarskiego na działalność Jana Plucińskiego ze Spisza;
mgr Robert Kowalski (Uniwersytet Rzeszowski), Dr Jan Bednarski – honorowy obywatel Nowego Targu;

Doktor Jan Bednarski - lekarz, społecznik i budziciel polskości 1860 - 1926 [w 90. rocznicę śmierci]

Wśród wielu znamienitych postaci w dziejach naszego regionu jest osoba niezwykła. Człowiek, który za myślą przewodnią swej działalności społecznej i narodowej obrał sobie maksymy: „mało mówić dużo robić”,  „pracować dla swoich i wśród swoich”. Tą niezwykłą osobowością  był dr Jana Bednarski, ceniony lekarza, działacz społeczny, budziciela polskość na Górny Węgrzech, poseł na Sejm Krajowy, Starosta Spisko-Orawski.

Jan Bednarski urodził się 16 czerwca 1860 r. w Bystrej koło Jordanowa. Był synem Jan Bednarza i Katarzyny Kazimiery z domu Radoń. Swoją edukację rozpoczął od nauki w szkole ludowej w Jordanowie. Następnie w latach 1873-1880 uczył się w c.k. Gimnazjum Nadwornym św. Anny w Krakowie. Po zdaniu egzaminu maturalnego podjął studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Młodzieńcze lata spędzone w Krakowie były dla niego okresem bardzo trudnym, ale jednocześnie ważnym, gdyż decydującym o przyszłej, niezwykle wszechstronnej działalności społeczno-zawodowo i politycznej. Zdobycie wyższego wykształcenia okupione zostało  sporymi wyrzeczeniami . Pochodził  z podgórskiej wsi i był półsierotą co bynajmniej nie ułatwiało mu  startu życiowego. Nie mógł liczyć na wsparcie finansowe z domu w takiej wysokości, które by w całości pokrywało koszty nauki i stancji. I tak skromne środki były jeszcze dzielone z bratem Stanisławem również kształcącym się w Krakowie. Dlatego, obaj młodzi Bednarscy by móc pobierać naukę na krakowskiej wszechnicy, musieli  dorabiać na swe utrzymanie korepetycjami i  żywić tym, co przyniosła im raz na jakiś czas matka, pokonująca pieszo drogę liczącą w jedną stronę ok. 100 km.  Wydaje się więc, że nauka w gimnazjum św. Anny ukształtowała w  znacznym stopniu Jana Bednarskiego jako przyszłego działacza społecznego uwrażliwionego na los młodych zdolnych ludzi, ale również  i aktywistę niepodległościowego. Szkoła, do której uczęszczała młodzież z trzech zaborów słynęła bowiem nie tylko z wysokiego poziomu nauczania, ale także panującego tam patriotycznego ducha. Wystarczy powiedzieć, że ukończyło ją wiele znanych później osobistości świata kultury, nauki i polityki. Gimnazjum św. Anny potrafiło zaszczepić swoim wychowankom umiłowanie ojczyzny, poczucie obowiązku pracy społecznej wśród ludu oraz obrony polskości na kresach.  W przypadku Jana Bednarskiego postulaty te padły na wyjątkowo podatny grunt. Znał on bowiem – z racji miejsca urodzenia i pochodzenia – zarówno potrzeby wsi, jak też Kresów południowych, gdyż rodzinna Bystra leżała na pograniczu galicyjsko-węgierskim, nieopodal Orawy z jej polską ludnością. Także wybór kierunku studiów – tj. medycyny, był decyzją przemyślaną i podporządkowaną wcześniej przyjętym ideałom. Studia medyczne Jan Bednarski ukończył w 1866 r. Jednakże nie poprzestał na tym i jeszcze przez szereg lat doskonalił swoją wiedzę lekarską. Najpierw uczęszczał na teoretyczne i praktyczne zajęcia z psychiatrii, co było jednym z warunków przystąpienia do egzaminu „Fizykackiego”. Egzamin ten, który Bednarski zdał w 1889 r. otwierał przed nim karierę w pionie medyczno-sanitarnym administracji państwowej. Natomiast w 1891r. udał się do Pragi, gdzie na tamtejszych uniwersytetach, czeskim i niemieckim, pogłębiał swoje wiadomości i umiejętności z dziedziny bakteriologii, pediatrii oraz ginekologii i położnictwa.
Praca zawodowa

Swoją pracę  zawodową rozpoczął Jan Bednarski w 1886 r. jako lekarz miejski w Jordanowie. Niebawem opuścił to intratne, jak na początkującego medyka, stanowisko i przeniósł się do Krakowa, by podjąć bezpłatną praktykę lekarską w tamtejszym Szpitalu św. Łazarza. Tam po pięciu miesiącach otrzymał stałą i płatną posadę sekundariusza, na której był do końca 1889 r. Kolejnym ważnym etapem w jego życiu był wyjazd na kontrakt zagraniczny do Turcji, gdzie w latach 1889-1981 sprawował opiekę medyczną nad robotnikami budującymi kolej anatolijską. Praca w egzotycznych warunkach Azji Mniejszej wśród wielonarodowościowego tłumu robotników i w obliczu niezwykle trudnej i złożonej sytuacji sanitarnej – dała Bednarskiemu okazję poczynienia wielu ciekawych obserwacji i zdobycia nowych doświadczeń, w tym także zawodowych. Zetknął się tam m.in. z nieznaną do tej pory w Europie odmianą grypy oraz przypadkami cholery. Ponadto, przyszło mu stawić czoła epidemii tyfusu brzusznego, a zawłaszcza malarii, która najwięcej pociągnęła za sobą ofiar. Gdy kontrakt dobiegł końca, pomimo kuszących ofert zagranicznych wrócił do kraju, by „pracować” dla swoich i wśród swoich.
 Po powrocie do Galicji, rozpoczęła się wieloletnia kariera Bednarskiego w państwowej administracji sanitarno-medycznej. Najpierw, zresztą bardzo krótko, pełnił bezpłatnie funkcję asystenta sanitarnego w starostwie Lwowskiem. Następnie objął na tym samym stanowisku stałą posadę w Nadwornej. Tam po trzech latach pracy, otrzymał nominację na zastępcę lekarza powiatowego. Działalność jego w powiecie nadworniańskim przyniosła mu uznanie przełożonych i społeczeństwa, zwłaszcza za wkład w zlikwidowanie panującej tam w latach 1893-1894 epidemii cholery za co w 1895 r. otrzymał wysokie odznaczenie austriackie – złoty krzyż zasługi z koroną a w następnym roku nominację na lekarza powiatowego.
W 1897 roku po siedmiu latach pracy w Nadwornej, przeniósł się na to samo stanowisko do Nowego Targu, gdzie w 1910 r. awansował na starszego lekarza powiatowego. W stolicy Podhala przebywał do końca życia i tu zastały go burzliwe wydarzenia pierwszej wojny światowej oraz odzyskania przez Polskę niepodległości.

Dr Jan Bednarski, pełniąc przez wiele lat swoją funkcję w nowotarskim starostwie, włożył wiele pracy i zaangażowania, by polepszyć stan zdrowotno-sanitarny Podhala, w tym także Zakopanego. Najważniejszym jego osiągnięciem w tej dziedzinie to skuteczne zwalczanie groźnych chorób zakaźnych. Otóż w 1901 r. opanował epidemie tyfusu plamistego we  wschodniej części powiatu tj. wsiach Czorsztyn Kluszkowce, Maniowy, Mizerna i Sromowce Wyżne. Natomiast podczas wojny, w połowie 1915 r., tyfusu brzusznego, który pojawił się w Zakopanem. Pod koniec to samego okresu stłumił ognisko cholery, przywleczonej do jednego z nowotarskich szpitali wojskowych przez przebywających tam rosyjskich jeńców wojennych, jak również podobne przypadki w Maruszynie, Starem Bystrem i Czarnym Dunajcu. Dzięki tym osiągnięciom, zdobywał sobie coraz większe uznanie u naczelnych instytucji Galicyjskich, zwłaszcza Krajowej Rady Zdrowia, które coraz częściej zapraszały do współpracy jako fachowego konsultanta w różnych komisjach zajmujących się zwalczaniem chorób zakaźnych. Wielokrotnie też był oficjalnie wyróżniany za swoją wzorową pracę.

Działalność społeczna
Poza pracą zawodową Bednarski rozwinął na Podhalu również szeroką działalność polityczno-społeczną. Jako osoba znana i ciesząca się autorytetem był od roku 1898 do czasów pierwszej wojny światowej wybierany do Galicyjskiego Sejmu Krajowego, z tzw. Kurii gmin wiejskich okręgu nowotarskiego. W Sejmie stał się z czasem członkiem Klubu Stronnictwa De-mokratyczno-Narodowego.
Bednarski pełnił także różne inne funkcje np. dyrektora Kasy Pożyczkowo-Oszczędnościowej, członka nowotarskiej Rady Powiatowej, Rady Szkolnej Okręgowej, a nawet rady nadzorczej Kółka Rolniczego w Nowym Targu.  Zaangażował się także w słynny spór z Węgrami o dolinę Morskiego Oka w Tatrach, broniąc u boku takich osób jak np. hr. Władysław Zamojski i Oswald Balzer, praw Galicji do tego „najpiękniejszego zakątka Polski”. Wziął udział w deputacji, która 10 września 1891 r. udała się do namiestnika Galicji, aby interweniować przeciwko dalszemu odwlekaniu procesu w tej sprawie.

Jego zasługą było wspieranie projektów budowy linii kolejowych: Chabówka-Zakopane, Nowy Targ – Sucha Góra oraz Nowy Targ – Krościenko – Nowy Sącz. Ta ostania, chociaż w sprawie jej budowy zapadła pozytywna uchwała Sejmu nie została jednak zbudowana. Wspierał także budowę dróg bitych i licznych urządzeń użyteczności publicznej.
      
Zajmował się także rozwojem sieci szkół ludowych w powiecie nowotarskim, poprawą poziomu i warunków nauki w tych szkołach. Bednarski był niezwykle wyczulony na potrzeby uczącej się młodzieży – zwłaszcza niezamożnej, bo przecież sam w młodości znalazł się w podobnej sytuacji – postanowił iść jej z pomocą. W tym celu doprowadził do utworzenia w Nowym Targu gimnazjum, a następnie bursy gimnazjalnej. Do tej pory bowiem młodzież podhalańska, chcąc się kształcić w gimnazjach, musiała udawać się do Krakowa, a nawet i dalej, co się wiązało z dodatkowymi kosztami i niedogodnościami. Po wielu latach zabiegów w Sejmie galicyjskim i u władz państwowych, jak też zdobywania poparcia wpływowych osób, m.in, inspektora krajowego Rady Szkolnej Lubomiła Germana i ministra oświaty Wilhelma Hartela, udało się doprowadzić do otwarcia tej placówki w 1904 roku, aczkolwiek jeszcze przez pierwsze lata nauka odbywała się w wynajętych izbach kamienicy Herza.  Podobnie jak w sprawach sanitarno-epidemiologicznych, stał się on również z czasem uznanym specjalistą w dziedzinie oświaty. Okręgowa oraz Krajowa Rada Szkolna chętnie korzystała z jego doświadczenia w tej dziedzinie.

Ponadto Bednarski zainicjował utworzenie w Nowym Targu szpitala i stanął na czele Komitetu Szpitalnego, który doprowadził do realizacji tego zamierzenia, dzięki czemu 1 czerwca 1914 r., nowotarski szpital zaczął przyjmować pierwszych pacjentów. Nie obca mu była też działalność charytatywna, prowadzona zwłaszcza podczas pierwszej wojny światowej w ramach nowotarskiej delegatury Książęco-Biskupiego Komitetu Pomocy dla Dotkniętych Wojną. Ta powołana w 1915 roku delegatura, szybko się rozwinęła i stała się wzorem dla innych filii KBK” w Zachodniej części Galicji. Bednarski, wraz z najbliższymi współpracownikami ks. Janem Bułatem i Tomaszem Bułą, zajął się zbiórką pieniędzy i organizowaniem pomocy rzeczowej dla przebywającej licznie na Podhalu ludności napływowej i wysiedlonej, która znalazła się tu w bardzo trudnej sytuacji życiowej.

Honorowy obywatel Nowego Targ
Doktor Jan Bednarski chociaż nie był rodowitym nowotarżaninem należał do bezsprzecznie najbardziej zasłużonych postaci tego miasta. Tutaj zresztą przeżył blisko trzydzieści lat swego praco-witego życia. Działalność społeczna i zawodowa dra Jana Bednarskiego, a w szczególności rola jaka odegrał w procesie powołania pierwszej na Podhalu państwowej szkoły średniej spowodowało, iż na wniosek burmistrza Mikołaja Halikowskiego Rada Miejska  na swym posiedzeniu w dniu 23 lipca 1904 r. przyznała mu przez aklamację tytuł Honorowego Obywatela Nowego Targu. Bednarski przybył do stolicy Podhala w dn. 26 czerwca 1897 r. obejmując posadę lekarza miejskiego. Zamieszkał w kamienicy przy ulicy Szkolnej 8. Dzięki jego zaangażowaniu, pasji ale także charyzmatycznej postawie Nowy Targ zawdzięcza mu powstanie trzech instytucji, niezwykle ważnych dla funkcjonowania życia społecznego miasta tj. Państwowego Gimnazjum z polskim językiem wykładowym, Towarzystwa Bursy Gimna-zjalnej p.w. św. Stanisława Kostki oraz Powszechnego Szpitala Powiatowego. O ile dwie pierwsze instytucje miały wpływ na rozwój duchowy i kulturalny jego mieszkańców, o tyle oficjalne uruchomienie szpitala w dniu 1 stycznia 1914 r. stało się milowym krokiem w roz-woju sanitarno-medycznym miasta jak i regionu.
Bednarski był silnie związany z miejscem swego zamieszkania i doskonale wyczuwał potrzeby ludności, o czym może świadczyć fakt, że poza pracą zawodową starał się włączać w działania na rzecz społeczności lokalnej. Blisko współpracował z miejscowym duchowieństwem, angażując się w przedsięwzięcia na rzecz budowy i konserwacji miejsc kultu Bożego. Nie był tylko biernym uczestnikiem zachodzących procesów, ale zawsze występował w roli ich kreatora. Dlatego został członkiem Komitetu Budowy nowego kościoła w stolicy Podhala, jak również Komitetu Kościółka św. Anny, któremu przewodniczył Ignacy Moczydłowski.

Aktywnie włączał się także w pracę niepodległościową. Gdy 4 maja 1913 r. w Nowym Targu ukonstytuował się Związek Drużyn Podhalańskich dr Jan Bednarski wszedł skład jego wydziału i miał w nim silną pozycje.  Był również inicjatorem powołanie do życia ogólnodostępnego pisma, mającego budzić ducha narodowego na Spiszu i Orawie. Jego pomysł padł na podatny grunt i tak w 1913 r. narodziła się „Gazeta Podhalańska”. Siedziba jej redakcji znajdowała się w Nowym Targu.

Po wybuchu I wojny światowej rzucił się w wir pracy charytatywnej na rzecz uchodźców z terenów objętych działaniami wojennymi. Podjął pracę w zarządzie nowotarskiej Delegatury Książęco-Biskupiego Komitetu Pomocy (KBK), pomagał tworzyć schronisko dla byłych żołnierzy i rannych legionistów oraz dla rodzin mężczyzn poległych w boju. Zasiadał również w zarządzie  Bursy Choceńskiej w Nowym Targu, utworzonej dla 21 chłopców uchodźców ze wschodnich terenów Galicji. Została ona uruchomiona w dniu 13 października 1915 r. najpierw w pomieszczeniach Hotelu Herza, a następnie  przeniesiona do lokalu mieszczącego się przy ul. Długiej 68. Chłopcom stworzono tam możliwości zamieszkania w zaadaptowanych na internat pomieszczeniach i kształcenia w miejscowym gimnazjum. Dr Jan Bednarski cieszył się powszechnym szacunkiem mieszkańców miasta i regionu, czego dowodem może być choćby wstrzymanie decyzji o jego przeniesieniu na stanowisko lekarza miejskiego na wschodzie Galicji. Stało się to pod wpływem petycji miejscowych elit, wysłanej do władz Krajowych we Lwowie. Jednym z jej sygnatariuszy był Józef Rajski ówczesny Burmistrz Nowego Targu.
Działalność budzicielska

Najważniejszym czynnikiem, który zaważył na tym, iż Bednarski zdecydował się w roku 1897 przeprowadzić na Podhale było dążenie do urzeczywistnienia dojrzewającego w nim od dawna planu rozpoczęcia akcji uświadamiająco-narodowej wśród górali polskich, zamieszkujących należące wówczas do Królestwa Węgierskiego części Spisza i Orawy. Do rozwinięcia tej działalności Nowy Targ nadawał się doskonale z powodu bliskości wspomnianych ziem. Bednarski dobrze orientował się, że na rozpoczęcie takiej akcji jest najwyższa pora, gdyż proces wynaradawiania tamtejszej ludności był już daleko zaawansowany. Główne niebezpieczeństwo, jakie w tym względzie groziło tamtejszym góralom nie pochodziło jednak ze strony Węgrów, lecz blisko językowo Słowaków, którzy pomimo braku wówczas własnego państwa, od prawie stu lat, przy pomocy Kościoła i szkoły ludowej, a także administracji niższego szczebla, z dość dobrym skutkiem słowakizowali polską ludność na Górnych Węgrach, tak, że już na przełomie XIX i XX w. zaczęli ją nawet uważać za rodowitych Słowaków.

Bednarski rozpoczął  swą  akcję od nawiązania bezpośrednich kontaktów z najbardziej uświadomionymi narodowo Polakami po drugiej stronie granicy. Byli to m.in. Jakub Bednarczyk, Walenty Czekowski, Ignacy Gajniak, Wojciech Halczyn, Wendelin Kapuściak, Mateusz Koszczak, Michał Łabuda, Jan Pietraszek, a także księża - Józef Buroń oraz Antoni i Eugeniusz Sikorowie. Następnie, dla umocnieniu związków z tamtejszej ludności z polskością, dostarczał polską prasę i książki. Zakładał także wiejskie biblioteczki.  W drugim etapie podjął starania o wykształcenia rodzimej inteligencji polskiej, gdyż do tej pory wszyscy kończący szkoły średnie i wyższe „ulegali albo madziaryzacji albo zesłowaczeniu”. Dlatego też przyczynił się do utworzenia w Nowym Targu gimnazjum, z myślą, że będzie z niego korzystać nie tylko młodzież podhalańska, ale także jak się wyraził podczas uroczystego otwarcia szkoły w 1904 r. - wynaradawiane „ polskie plemię, zamieszkałe na dawnym polskim Spiszu i ziemi orawskiej”. O uczniów pochodzących z tych ziem szczególnie zabiegał, dla nich to m.in. założył bursę szkolną i pomagał im na różne sposoby”.

Kolejnym jego posunięciem było założenie w 1913 r. „Gazety Podhalańskiej”, dla „wzmożenia przede wszystkim akcji narodowej na Spiszu i Podhalu”. Z pismem tym rozpoczęli współpracę pierwsi przedstawiciele polskiej inteligencji z Górnych Węgier, m.in. ks. Ferdynand Machay, Aleksandre Matonóg i Eugeniusz Sterczula. „Gazeta – rozchodząca się w nakładzie ok. 2000 egzemplarzy - nie tylko miała krzewić na Spiszu i Orawie polski język i kulturę, ale także spełniać rolę pomostu informacyjnego na tamte tereny. Zamach w Sarajewie i wybuch w 1914 r,. wojny światowej znacznie ograniczył działalność budzicielską na Spiszu i Orawie, ale jej nie zahamował. Wręcz przeciwnie zarysowały się możliwości odzyskania prze Polskę niepodległości i powrotu tych ziem do macierzy.
Walka o Polski Spisz i Orawę

Wybuch I wojny światowej sprawił, iż Jan Bednarski, który wierzył w zwycięstwo Ententy, rozpoczął właśnie na tym założeniu budowanie swojego planu obalenia w stosownym momencie austriackiego panowania i stworzenie w powiecie nowotarskim polskich struktur państwowych oraz oswobodzenia Spisza i Orawy. Taka okazja urzeczywistniła się w 1918 r., w którym nastąpił koniec wojny, rozkład Austro-Węgier i odzyskanie przez Polskę niepodległości. W dniu 2 listopada 1918 r. Bednarski został wybrany przewodniczącym nowotarskiej Powiatowej Organizacji Narodowej, a 6 listopada 1918 r. mianowano go komisarzem Polskiej Komisji Likwidacyjnej na powiat nowotarski oraz Spisz i Orawę. Najważniejszym jednak osiągnięciem Jana Bednarskiego było wprowadzenie ładu i bezpieczeństwa w powiecie. Fakt o znaczeniu historycznym należy uznać objęcie na jego rozkaz, administracją polską północnych terenów Spisza i Orawy. Stało się to w momencie, gdy Państwo węgierskie, pod naciskiem Ententy, zwinęło swoje agendy na tym terenie, a jeszcze nie opanowały go wojska czeskie. Wówczas wkroczyły tutaj patrole Wojska Polskiego. Na Orawie stało się to 6 listopada, a na Spiszu dwa dni później tj. 8 listopada 1918 r. Niebawem na przyłączonych terenach Orawy i Spisza, dr Bednarski powołał specjalnych polskich komisarzy. Dzięki temu posunięciu udało się stworzyć „pewnego rodzaju stan posiadania”. Polska Komisja Likwidacyjna wysyłała również na ten obszar znaczne ilości nafty, mąki soli i cukru, co miało podkreślić zainteresowanie władz polskich tamtejszą ludnością.

Niestety, na tych terenach administracja polska nie przetrwała zbyt długo. Pod presją Francji wojsko i władze polskie musiały się stamtąd wycofać w dn. 13 stycznia 1919 r. Decyzja ta była uzasadniona rzekomym (sfałszowanym red.) poleceniem głównodowodzącego wojskami Ententy – marszałka Ferdynada Focha, który miał jakoby stać na stanowisku, że całe Górne Węgry powinny być obsadzone przez Czechosłowację, aż do rozstrzygnięcia sprawy przez Konferencję Pokojową. Na opuszczone przez Polaków tereny wkroczyło woj-sko, żandarmeria i administracja czechosłowacka. Nowe władze zaczęły tu od razu stosować taktykę zastraszania, polegającą na prowokacjach, szykanach i pogróżkach wobec tamtejszych działaczy polskich. W tym trudnym momencie Bednarski nie zrezygnował jednak z dalszej działalności, lecz jeszcze ją zintensyfikował. Przy pomocy grona najbliższych  współpracowników m.in. ks. Ferdynanda Machaya (z Jabłonki), Piotra Borowego (z Rabczyc), czy Wojciecha Lorencowicza  (rodem z Krempach) starał się utrzymywać kontakty z Polakami zamieszkującymi na terenach okupowanych przez Czechosłowację. Umocniono ich wolę przyłączenia do Polski oraz popularyzować zagadnienie „zapominanych kresów” w kraju w tym w stolicy Warszawie. Władze polskie nie zrezygnowały z próby przyłączenia terenów zamieszkałych przez ludność polską. W tej sprawie podejmowały szereg prób porozumienia się z Pragą. Doszło nawet do wspólnej polsko-czechosłowackiej konferencji, która odbywała się w dniach 21 - 29 lipca 1919 r. Niestety zakończyła się ona fiaskiem. 
Konsekwencją tej sytuacji było podjęcie 27 września 1919 r. przez Radę Najwyższą Mocarstw Sprzymierzonych decyzji o rozstrzygnięciu polsko-czechosłowackiego sporu terytorialnego przy pomocy plebiscytu. Wówczas dr Jan Bednarski aktywnie włączył się w pracę Spisko-Orawskiego Komitetu Plebiscytowego w Nowym Targu, z czasem stając się jego głównym filarem. Intensywnie wspierał działania Komitetu, choć jako kierownik administracji na Spiszu i Orawie nie mógł oficjalnie w nim zasiadać. Mimo olbrzymich wysiłków działaczy spisko-orawskich,  ostatecznie jednak nie doszło do zorganizowania referendum. Paryska Konferencja Ambasadorów dokonała bowiem 28 lipca 1920 roku arbitralnego podziału Spisza i Orawy, w wyniku czego Czechosłowacja uzyskała zdecydowanie większą część tych obszarów. Rzeczypospolitej przypadło jedynie 27 miejscowości położonych na północnych skrawkach obu tych ziem.

W wolnej Polsce
Na odzyskanych fragmentach kresów południowych utworzono w dniu 27 sierpnia 1920 r. powiat spisko-orawski z siedzibą w Nowym Targu. Jego starostą został dr Jan Bednarski, osoba najbardziej zasłużoną i kompetentną by pełnić tę funkcję. Do realizacji trudnego zadania, administrowania trudnym terenem przydzielono skromny personel urzędniczy, kancelaryjny i pomocniczy, liczący w 1923 r. zaledwie 9 osób. Był on skupiony w nowotarskim lokalu starostwa, mieszczącym się na I piętrze budynku Towarzystwa Rolniczo-Zaliczkowego. W celu sprawniejszego funkcjonowania starostwa w terenie ustanowiono dwie ekspozytury terenowe: w Jabłonce i w Łapszach Niżnych. Ekspozytura miała składać się z kierownika i personelu pomocniczego. Mimo szeregu problemów  związanych m.in. z antypolską propagandą Republiki Czechosłowackiej i wynikających z tego tytułu niechęcią części ludności tych terenów do Państwa Polskiego, udało się Bednarskiemu, zainstalować na stałe polską administrację. Przeprowadzono również udane wybory parlamentarne do zgromadzenia narodowego, choć nie obyło się bez incydentów i użycia siły, w tym oddziałów wojskowych i Policji Państwowej. Pomimo takich problemów, Bednarski zarządzał starostwem sprawnie i ze sporym wyszyciem realiów. Starostwo spisko-orawskie powołane jako twór przejściowy uległo w dniu 27 maja 1925 r. likwidacji. Jego starosta będący w tym czasie już poważnie chory przeszedł na emeryturę.

Dr Jan Bednarski był osobą niezwykle cenioną i szanowaną, czego dowodem jest chociażby odznaczenie go 2 maja 1922 r. Krzyżem Oficerskim Odrodzenia Polski. Cieszył się opinią człowieka, który „mało mówi, a dużo robi”. W działalności, dotyczącej zwłaszcza Spisza i Orawy, nie ujawniał łatwo swoich planów. Juliusz Zborowski tak wspominał Bednarskiego: „Był [on] ostrożnym, aż do kunktatorstwa, podejrzliwy i orientujący się dobrze w ludziach, wyrobiony w konspiracyjnej robocie, w decydujących momentach śmiały, konsekwentny i uparty w dążeniu do celu – posiadał pierwszorzędne walory do kierowania akcją na niełatwym podłożu między słowackimi aspiracjami a węgierskim uciskiem”.

Doktor Jan Bednarski zmarł w 7 kwietnia 1926 r. w wieku 66 lat. Jego uroczysty pogrzeb odbył się 9 kwietnia w Nowym Targu. W pogrzebie licznie uczestniczyło duchowieństwo z ks. Ferdynandem Machayem na czele. Władze państwowe i samorządowe oraz mieszkańcy Podhala, Spisza i Orawy. Jego ciało doskonałego lekarza, działacza społecznego, posła na Sejm Krajowy i samorządowca spoczęło w grobowcu na nowotarskim cmentarzu.

Opracowanie:
Robert Kowalski (PTH o/Nowy Targ),
Jerzy M. Roszkowski (Muzeum Tatrzańskie)
http://www.tbg.nowytarg.pl

Postscriptum:
W tym roku mija 90 lat od śmierci tego wielkiego polskiego patrioty, dobroczyńcy Podhala, Spisza i Orawy. Spotkajmy się przy grobie Ś.P. Jana Bednarskiego na cmentarzu w Nowym Targu w dniu 7 kwietnia 2016 roku. Uczcijmy modlitwą pamięć  tego niezwykłego działacza ruchu narodowego, któremu przed II wojną światową przewodził Roma Dmowski. Ś.P. Jan Bednarski był  wielkim orędownikiem wspólnej pracy dla regionu i jego mieszkańców, dla podniesienia z niewoli i z niedoli. Bo był to człowiek niezwykły, a dorobek jego życia, jako też postawa i dziś jest dla wielu z nas inspiracją do społecznego zaangażowania. Jest przykładem tego, ile może jeden Człowiek zrobić z miłości, z szacunku do Narodu Polskiego, jeśli spotka na swej drodze wsparcie innych wiernych Bogu i Ojczyźnie. O takich ludziach, pomimo współczesnego zamętu ideologicznego, mimo dyskredytowania naszej wiary i wolności myślenia, nie możemy zapominać !                   

Jan Budz

Popiersie Romana Dmowskiego wykonane w brązie przez art. plastyka Bartłomieja Kurzeję.