Świadectwa i dyplomy – nowa ekspozycja w nowotarskiej Bursie Gimnazjalnej

W nowotarskiej Bursie Gimnazjalnej im. dra Jana Bednarskiego można oglądać nową wystawę historyczną przygotowaną przez Polskie Towarzystwo Historyczne. W przyziemiu ponad stuletniego gmachu, przygotowano ekspozycję zatytułowaną „Historia ludzkich osiągnięć. Rola świadectw szkolnych i dyplomów zawodowych w życiu człowieka”.

Prezentuje ona w ujęciu chronologicznym, począwszy od okresu autonomii galicyjskiej po upadek komunizmu w roku 1989, oraz rzeczowym,  dokumenty, świadectwa i dyplomy będące śladami ludzkich osiągnięć edukacyjnych i zawodowych.

Wśród interesujących dokumentów jest m.in. świadectwo ukończenia szkoły powszechnej w Nowym Targu z 1884 r., świadectwo wystawione przez dyrekcję słowackiej szkoły powszechnej w Jabłonce z okresu okupacji czy też świadectwo ukończenie kursu wędrownego z okresu dwudziestolecia międzywojennego.

Niezwykle cennym dokumentem jest  zaświadczenie „wydane”, jak czytamy w nagłówku, „w miejsce świadectwa z powodu braku odpowiednich formularzy”, datowane na czerwiec 1945 r. Jest to zatem pierwsze „świadectwo” szkolne wydane tuż po zakończeniu II wojny światowej. Drukowane w Drukarni Podhalańskiej w Nowym Targu.

Na wystawie znajdują się również świadectwa i zaświadczenia nauki religii z  lat 50-tych oraz z lat 70 i 80 XX w. Uzupełnieniem tej części ekspozycji jest dokument z 1980 r., w którym uczniowie nowotarskiego Liceum zwracają się z prośba o umieszczenie krzyża w salach lekcyjnych.

Ważnym elementem ekspozycji są także dokumenty i dyplomy: lekarski dr Władysława Mecha, limanowskich farmaceutów -  Zdzisława Bączkowskiego i Waleriana Zubrzyckiego oraz honorowe obywatela dra Jana Bednarskiego. 

Prezentacji świadectw i dyplomów towarzyszą zdjęcia archiwalne, które zatrzymały w kadrze wizerunki kilkuletnich uczniów, nowotarskich gimnazjalistów, dzieci pierwszokomunijne, budynki  szkolne oraz inne obiekty użyteczności publicznej w Nowym Targu. Pokazano również dokumenty nauczycieli, kenkartę, tarcze szkolne  oraz plan miasta z okresu okupacji.   Całość ekspozycji uzupełnia kolekcja kilkunastu maszyn do pisania, z których większość użytkowana była w gmachu dawnego Internatu I Liceum Ogólnokształcącego w Nowym Targu.  

Scenariusz i opracowanie  wystawy jest wspólnym dziełem:  Jadwigi Jurkowskiej, Magdaleny Dyląg, Roberta Kowalskiego oraz Szczepana Kowalskiego. Prezentowane dokumenty i zdjęcia pochodzą ze zbiorów szeregu instytucji i osób prywatnych: Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Nowym Targu, Towarzystwa Bursy Gimnazjalnej im. dra Jana Bednarskiego, Muzeum Regionalnego Ziemi Limanowskiej w Limanowej, Muzeum Oświaty przy Bibliotece Pedagogicznej w Nowym Targu, Związku Nauczycielstwa Polskiego, Magdaleny Dyląg, Roberta Kowalskiego, Szczepana Kowalskiego, Romualdy Prośniak, Krzysztofa Kurandy oraz Wojciecha Romańskiego.

Wystawę można zwiedzać do końca czerwca 2013 r. po wcześniejszym umówieniu pod tel. 502 418 742 lub mail; pth.nt@poczta.fm. Dla zainteresowanych osób prywatnych oraz placówek oświatowych nowotarski Oddział PTH może zorganizować lekcje muzealne nt. dziejów szkolnictwa w Nowym Targu. Już dziś serdecznie zapraszamy. 

Wstęp do wystawy:  

"Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu" - ósme przykazanie Dekalogu uświadamia nam odwieczną prawdę o skłonnościach ludzkiej natury do fałszowania prawdy i posługiwania się kłamstwem. Potwierdzenie faktów przez inną osobę (świadka) stanowiło od zarania dziejów gwarancję prawdy. Jednakże już w starożytności, wraz z rozpowszechnieniem pisma, zaczęto stosować, zamiast osobistego zeznania i poświadczenia, dokumenty w formie pisemnej. Dokumenty te miały także tę przewagę nad osobistym stawiennictwem, że mogły być przywoływane nawet po śmierci świadczącego.

Z tej tradycji wywodzą się nowożytne i współczesne nam świadectwa i dyplomy. Świadectwa i dyplomy są specyficznym rodzajem dokumentów. Stwierdzają one fakt ukończenia szkoły lub którejś klasy określonej szkoły, a w przypadku dyplomów potwierdzają też nadanie tytułu lub uprawnień wynikających z ukończenia określonej szkoły, kursu, odbytych studiów. Są dowodem nabycia pewnej wiedzy i umiejętności, najczęściej na drodze edukacji szkolnej lub różnego rodzaju kursach.

Świadectwo etymologicznie nawiązuje do roli świadka potwierdzającego prawdziwość zaistniałych faktów, natomiast łacińskie słowo diploma czyli podwójnie złożony, było określeniem paszportów, składających się z dwóch połączonych ze sobą tabliczek woskowych wydawanych przez senat rzymski kurierom cesarskim.

Ponieważ ze świadectwami wiążą się pewne uprawnienia, zawsze więc istniała pokusa do ich fałszowania. Specjalne druki, rysunek  tła (tzw. gilosz), pieczęcie, podpisy - wszystko to ma służyć uwiarygodnieniu świadectw i dyplomów, zapewniać ich prawdziwość i zapobiegać fałszowaniu.

W ciągu wieków wykształciły się pewne cechy formalne poszczególnych dokumentów. W przypadku świadectw i dyplomów możemy wyróżnić:

• określenie wystawcy dokumentu, np. Rzeczpospolita Polska, Generalne Gubernatorstwo;
• tzw. adres odbiorcy czyli określenie do kogo odnosi się dokument;
• dyspozycja czyli treść właściwa dokumentu przedstawiająca nowy stan prawny;
• podpisy osoby działającej w imieniu wystawcy (np. dyrektor) i podpisy świadków (np. członków komisji egzaminacyjnej);
• pieczęcie. 

Zasady wydawania oraz wzory świadectw i dyplomów państwowych określają rozporządzenia władz państwowych. Zazwyczaj były to rozporządzenia ministra odpowiedzialnego za sprawy oświaty, obecnie Ministra Edukacji Narodowej. Rozporządzenie takie ustala m.in. na jakiej podstawie uczeń otrzymuje świadectwo i jakie są warunki otrzymania określonego świadectwa lub dyplomu, czyli kto, kiedy i jakiego rodzaju świadectwa czy dyplomy dostaje. Podaje również warunki wystawienia duplikatu świadectwa, który ma moc oryginału. Za wydanie duplikatu pobierana jest zwykle opłata, natomiast oryginały świadectw i dyplomów wydawane są bezpłatnie. Wiele kwestii rozporządzenie określa bardzo szczegółowo, np. "Świadectwa i dyplomy wypełnia się czytelnie, bez poprawek...", "Imię (imiona), nazwisko, miesiąc urodzenia ucznia... miesiąc wypełnienia świadectwa lub dyplomu wpisuje się słowami w pełnym brzmieniu bez stosowania skrótów.", "Pieczęć imienna dyrektora szkoły lub przewodniczącego komisji egzaminacyjnej powinna być czytelna" itp. Rozporządzenie reguluje też wygląd świadectw i dyplomów (kolor świadectwa dla uczniów poszczególnych typów szkół, jaki jest jego format, wzór gilosza czyli poddruku w tle, wielkość pieczęci). 

Niezależnie od swojej formy i treści, każde świadectwo i dyplom są przede wszystkim dowodem ludzkich osiągnięć. Są odzwierciedleniem pracy, starań i wysiłków na drodze każdego człowieka do pełniejszego rozwoju.