25 lat działalności Związku Polskiego Spisza

W tym roku mija 25 lat działalności Związku Polskiego Spisza. I dzień Zjazdu (część robocza) odbędzie się 30 maja (sobota) 2015 w Domu Ludowym w Łapszach Niżnych o godzinie 15.00 (drugi termin bez względu na ilość obecnych członków – godz. 15.30).

Z następującym porządkiem obrad:
 
1. Rejestracja uczestników Walnego Zjazdu ZPS.
2. Otwarcie Walnego Zjazdu.
3. Przyjęcie porządku obrad.
4. Stwierdzenie prawidłowości zwołania Walnego Zjazdu oraz jego zdolności do podejmowania uchwał.
5. Wybór przewodniczącego, sekretarza, komisji mandatowo – skrutacyjnej oraz komisji wnioskowej.
6. Przyjęcie protokołu z XII Zjazdu ZPS (15.12.2012 r.)
7. Sprawozdanie Zarządu Głównego z działalności za okres od ostatniego Zjazdu, w tym sprawozdanie finansowe.
8. Sprawozdanie Komisji Rewizyjnej za okres od ostatniego zjazdu.
9. Dyskusja nad sprawozdaniami.
10. Przyjęcie uchwały zatwierdzającej sprawozdania i udzielenie zarządowi ZPS absolutorium.
11. Rozpatrzenie zmian w Statucie Związku Polskiego Spisza - podjęcie uchwały.
12. Wybory organów statutowych: Zarządu Głównego, Komisji Rewizyjnej, Sądu Koleżeńskiego i chorążych.
13. Przyjęcie programu działania Związku Polskiego Spisza na kolejną kadencję.
14. Sprawy wniesione i wolne wnioski – okolicznościowe wystąpienie Tadeusza M. Trajdosa.
15. Zakończenie obrad.

Związek Polskiego Spisza (ZPS) : Organizacja regionalna górali spiskich powstała na fali odnowy „Solidarności” w 1990 roku i budowy społeczeństwa obywatelskiego. Myśl o powołaniu na Spiszu organizacji regionalnej o podobnym charakterze jak Związek Podhalan na Podhalu, nawiązującej do idei Związku Górali Spisza i Orawy (1930-1939) można było zrealizować dopiero po upadku  systemu komunistycznego. Członkami  ZPS są mieszkańcy    i przyjaciele Spisza, a organizacja na charakter dobrowolny, niezarobkowy i kadrowy.
      W okresie pierwszej dekady swojej działalności  niezmiernie wzrósł patriotyzm wśród mieszkańców Polskiego Spisza, a zwłaszcza u młodego pokolenia nie obciążonego doświadczeniem niewoli i okupacji.  Inicjatywy, opinie członków i organów Związku Polskiego Spisza spotkały się z negatywnym odzewem ze strony uprzywilejowanego w czasach PRL i uznawanego przez władze państwowe po 1990 rok Towarzystwa Słowaków w Polsce. Po analizie sytuacji, począwszy od 2000 roku w  ZPS dojrzewało przekonanie, że nie można angażować się w zwalczanie anachronizmów, wykreowanych politycznie postaw wspieranych z wielu kierunków w kraju i  z zagranicy przez środowiska uznające za jedynie słuszną tzw. „poprawność polityczną”. Stowarzyszenie uznało, że w interesie mieszkańców i polskiej racji stanu na terenie Spisza nie leży angażowanie się w sytuacje stwarzające konflikty, lecz organiczna praca na rzecz regionu, jego rozwoju kulturalnego i gospodarczego. Stanowisko to potwierdziły procesy społeczne zachodzące w Polsce i sytuacja gospodarcza na Słowacji, która dawniej służyła prosłowackiej propagandzie. Kontakty rodzinne, koleżeńskie i gospodarcze, zwłaszcza z sąsiednim Podhalem sprawiły, że Polski Spisz od Tatr po Pieniny rozwija sie budując z powodzeniem lepszą przyszłość w Polsce, zaś spory co do przeszłości pozostawiono historykom. 
      Zasadniczym celem organizacji od początku jej istnienia jest pielęgnowanie spuścizny historycznej ziemi spiskiej, wspieranie polskiej świadomości narodowej wśród jej mieszkańców oraz praca na rzecz rozwoju kulturalnego i gospodarczego Spisza, jako cząstki Państwa Polskiego. Ważną dla ZPS jest opieka nad kulturą regionu Spisza, jego spuścizną i stanem bieżącym oraz wskazywanie perspektyw rozwoju. Istotnym na co dzień jest krzewienie wiedzy o ziemi spiskiej wśród jej mieszkańców, o dziejach Spisza, gwarze górali spiskich, swoistych cechach kultury duchowej i bytowej tej ziemi, a także propagowanie jej dorobku w kraju i za granicą. Ponadto ZPS dąży do przywrócenie szacunku do spiskich rękodzieł artystycznych, starych tradycji pasterskich i rolniczych, z uwzględnieniem w nauczaniu szkolnym. Zabiegamy  o czystość krajobrazu górskiego, o stan środowiska naturalnego i jego harmonię z działalnością wspólnot wiejskich. Dlatego wskazujemy warunki prawidłowego rozwoju przestrzennego wsi spiskich z przywróceniem lub renowacją budownictwa drewnianego. Działacze ZPS są autorami wielu publikacji lub recenzentami przewodników turystycznych. Prowadzi bibliotekę regionalną im. Jan Plucińskiego z/s w Łapszach Niżnych.

     Stowarzyszenie współpracuje blisko ze Związkiem Podhalan, Towarzystwem Przyjaciół Orawy, Polskim Towarzystwem Historycznym i ma podpisane porozumienia o współpracy z innymi organizacjami lokalnymi (choćby Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół i Klub im. Hr. Władysława Zamoyskiego” w Zakopanem, PTKK w Nowym Targu i OTG w Szczawnicy). Związek Polskiego Spisza wspierany jest przez samorządy terytorialne (gmina Łapsze Niżne, Bukowina Tatrzańska, Nowy Targ), lokalne podmioty gospodarcze, członków i przyjaciół. Stowarzyszenie popiera lokalne zespoły regionalne działające w szkołach i finansowane przez gminne ośrodki kultury. Wielu członków ZPS działa w samorządach, w podmiotach gospodarczych, we władzach LGD (Lokalne Grupy Działania Lider +) zob. WWW.spisz.org  Współpraca ta pozwoliła wspólnie promować Spisz i Podhale,  a przy akceptacji samorządu województwa  małopolskiego przeprowadzić wiele projektów gospodarczych, turystycznych i wydawniczych
   
      ZPS i LGD – Stowarzyszenie Rozwoju Spisza i Okolicy podtrzymuje kontakty z samorządem mniejszości polskiej na Węgrzech i uczestniczy w dorocznym odpuście we wsi Derenk (teren parku Aggtelek), a ostatnio także z węgierską Lokalną Grupą Działania Borsod-Torna-Gömör Egyesület z siedzibą w miejscowości Edeleny. Wydaje już 24 lata czasopismo „Na Spiszu” – archiwum WWW.kacwin.com. Prezesem Zarządu Głównego Związku Polskiego Spisza jest Jan Budz  WWW.budzowie.com  Redaktorem naczelnym gazety Na Spiszu Julian Kowalczyk.

     Bieżący 2015 rok jest rokiem jubileuszowym dla naszej organizacji. Minęło już 25 lat od chwili kiedy w dniu 13 stycznia 1990 roku w domu Jadwigi Plucińskiej zebrali się założyciele ZPS. Przypominamy ten moment przy każdej okazji, bowiem determinacja członków założycieli jest dla nas wyzwaniem oraz zadaniem, aby honorowo wypełniać ich piękne plany. W dniu 26 kwietnia 1990 roku Sąd Wojewódzki w Nowym Sączu wydał postanowienie o rejestracji stowarzyszenia i wpisał pod Nr St. A. 69 akceptując statut i cele  organizacji, albowiem wniosek spełniał warunki merytoryczne i formalne wymagane prawem  Rzeczypospolitej Polskiej.  
      Zmiana systemu politycznego po 1989 roku stworzyła warunki do realizacji marzeń o własnej organizacji regionalnej na Polskim Spiszu. Chodziło o organizacją dobrowolną, na podobieństwo Związku Podhalan, nawiązującej do idei Związku Górali Spisza i Orawy (1931-1939), którego statut i cele sprecyzowane zostały w Jurgowie w 1930 roku przez ks. Antoniego Sikorę. Wcześniej władze PRL torpedowały w tym zakresie postulaty działaczy spiskich. Dlatego ostoją dla wielu spiskich regionalistów był  Związek Podhalan, tolerowany przez ówczesne władze, zresztą na jakiś czas zdelegalizowany w 1981 roku (stan wojenny). Podhalanie wspierani przez Kazimierza Przerwę Tetmajera i polskie elity okresu I poł. XX wieku zawsze stali za Polskim Spiszem. Jednak symbolem walki o polskość naszej Ziemi są Jan Bednarski, Ferdynand Machay, Piotr Borowy i Wojciech Halczyn. Po II wojnie światowej niezwykłą była działalność środowiska wielu nauczycieli ze Spisza, Orawy i Podhala, których przedstawicielami są Andrzej Haniaczyk i Andrzej Madeja oraz Michał Balara, Jan Pluciński, honorowi członkowie Związku Podhalan. Tolerowany przez władze Związek Podhalan jako ostoja regionalistów  mógł za funkcjonować na Orawie dopiero w 1960 r., a na Spiszu w 1974 r., zaś programowo polskie organizacje lokalne odpowiednio w 1988 (TPO) i 1990 (ZPS) roku.
        Były to czasy pionierskie, pełne nadziei i optymizmu. Wielu spiskich aktywistów współpracowało z „Solidarnością” rolniczą, a także robotniczą. Są wśród nas Członkowie –Założyciele, którzy wiele mogą powiedzieć o emocjach i nadziejach jakie miały miejsce podczas zebrania założycielskiego  w Krakowie, choć upłynęło od tej chwili ćwierć wieku. Założyciele przyjęli nazwę „Związek Polskiego Spisza”, statut oraz wybrali Komitet do rejestracji stowarzyszenia w składzie: Tadeusz M. Trajdos – przewodniczący, Krzysztof Rejmer, Julian Kowalczyk, Mieczysław Rynkiewicz i Jadwiga Plucińska – Piksa jako członkowie. Celem organizacji od początku jej istnienia jest pielęgnowanie spuścizny historycznej ziemi spiskiej, wspieranie polskiej świadomości narodowej wśród jej mieszkańców oraz praca na rzecz rozwoju kulturalnego i gospodarczego Spisza, jako cząstki państwa polskiego. Ideową podwaliną naszej działalności są wskazania społecznej nauki Kościoła Katolickiego.

      W dniu 3 czerwca 1990 roku (Zielone Świątki) w Domu Ludowym w Łapszach Niżnych odbyło się I Walne Zebranie członków Związku Polskiego Spisza. Poprzedziła go uroczysta msza święta z homilią proboszcza E. Śpiołka i przemówieniem Tadeusza Trajdosa. Zebranie wybrało władze ZPS. Prezesem został Julian Kowalczyk, wiceprezesami Maran Pukański i Mieczysław Rynkiewicz, sekretarzem Helena Stanek, skarbnikiem Anna Timek, a członkami zarządu Jadwiga Plucińska-Piksa, Tadeusz M. Trajdos i Ryszard M. Remiszewski.  Zatwierdzono wzory stempla i odznaki Związku.
      Zważywszy na potrzeby informacyjne planowano wydawanie własnego pisma. Pierwszą próbą była wydana w styczniu 1991 roku „Śpisko Sygnorka” wg projektu graficznego Jolanty Flach. Pierwszy czterostronicowy numer gazet „Na Spiszu” wydrukowano w kwietniu 1991 roku. W składzie redakcji zaangażowani byli: Julian Kowalczyk, Ryszard Kowalczyk, Marian Pukański, Mieczysław Rynkiewicz, Maria Waniczek i sekretarz redakcji Anna Kowalczyk. Winietę tytułową  zaprojektowała ponownie pani Jolanta Flach.

     W okresie 25.lat Związek Polskie Spisza współdziałał także blisko z parlamentarzystami, którzy doceniali pracę i zaangażowanie regionalistów: Andrzej Gąsienica Makowski, Franciszek Bachleda Księdzularz, Stanisław Rakoczy, Artur Zawisza, Franciszek Adamczyk, a także z aktualnie czynnymi prawicowymi politykami.  

      W 2010 roku Związek Polskiego Spisza umieścił swoje symbole na sztandarze obierając zarazem za patronkę Matkę Boską Częstochowską. Sztandar poświęcony przez ks. Prałata Mieczysława Łukaszczyka, kapelana Związku Podhalan,  sprawił że czujemy mocniejsi i pe4wniejsi w swoich dążeniach,  w służbie Bogu, Ojczyźnie i Ojcowiźnie.

1. Godłem Związku Polskiego Spisza jest herb Spisza w czarnej bordiurze o następującym wyglądzie: trzy srebrne góry przedzielone dwiema niebieskim rzekami, nad nimi złote słonce i księżyc na niebie. Stowarzyszenie używa odznaki organizacyjnej o tożsamej z godłem symbolice.
2. Związek Polskiego Spisza używa pieczęci okrągłej ze znakiem orła białego. 1.      Związek Polskiego Spisza używa pieczęci okrągłej ze znakiem orła białego. Na piersi orła widnieje herb ZPS w formie tarczy, z napisem w otoku Związek Polskiego Spisza, Zarząd Główny oraz pieczęci podłużnej Związek Polskiego Spisza, Zarząd Główny, 34-442 Łapsze Niżne.
3. Związek Polskiego Spisza używa sztandaru z patronką MB Częstochowską z dwoma chorągiewkami biało czerwonymi i orłem białym pośrodku u dołu wizerunku otoczonego symetrycznie pękami róż na złotym tle z podpisem „KRÓLOWO POLSKI - POD TWOJĄ OBRONĘ UCIEKAMY SIĘ” oraz trzy daty: 1930 – rok powstania Związku Spisko-Orawskiego, 1990 – założenie Związku Polskiego Spisza i 2010 – data poświęcenia sztandaru w 90. rocznica powrotu Spisza do Ojczyzny (lewa strona płata - rewers). Awers sztandaru ma formę krzyża biało - czerwonego z centralnie wpisanym Godłem Związku Polskiego Spisza. W białych polach znajdują się słowa słowa:  Bóg, Honor, Ojczyzna, Ojcowizna.

Materiały prasowe ZPS